ลานเก็บเรื่องมาเล่า

สองสามวันต่อไปนี้เป็นช่วงพักผ่อน

จะเดินทางไปกับครอบครัว รับลูกสาว

ไปเยี่ยมคุณแม่ที่วิเศษชัยชาญ

แล้วก็มาใช้ชีวิตกับครอบครัวในช่วงปีใหม่

แม้ว่าจะเป็นเวลาสั้นๆ แต่ก็ดีที่มีเวลาอยู่ด้วยกัน

สวัสดีปีใหม่ทุกท่านนะครับ..

(มีเวลาว่างก็จะเขียนบันทึกปกติ)

คราวที่ผมไปศึกษาสังคมชนบทในลาวนั้น

มีคำถามหนึ่งที่เพื่อนคนลาวได้ถามนายบ้าน(ผู้ใหญ่บ้าน) ว่า

ยังมีคนทุกข์ยากอยู่หรือไม่ จำนวนเท่าไหร่ ?

นายบ้านตอบว่ามี 2 ครอบครัว เป็นคนสูงอายุด้วย

อ้าวแล้วเขาทำอะไรกิน มีชีวิตอยู่ได้อย่างไร ?

นายบ้านตอบว่า ก็เพื่อนบ้านทุกคนช่วยเหลือกัน

วันนี้คนนั้นเอาข้าวไปให้ วันโน้น ครอบครัวโน้นเอาเสื้อผ้าไปให้

คนไร้ครอบครัวมีชีวิตอยู่ได้ เพราะความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่แก่กัน อุปถัมภ์ค้ำชูกัน

ฯลฯ

แต่คุณยายในรูปนี้อยู่ในเมืองไทย ที่มีความเจริญมากกว่าหลายเท่านัก

เมืองที่กล่าวกันว่าคนมีการศึกษาสูงกว่า ทรัพยากรแผ่นดินลงมาในเมืองมากกว่า ฯ

แต่คุณยายต้องมาเดินริมถนน เอ่ยปากขอ…

ความเจริญคืออะไร…?

ถ้าพอมีเวลายามเย็น ก็มักจะคว้ากล้องถ่ายรูปไปดูเมฆสวยๆ แต่ก่อนไม่ได้ออกไปไหนก็ปีนหลังคา มุมสูงๆเห็นท้องฟ้ากว้าง หากมีเมฆสวยๆด้วยแสงอาทิตย์แล้วก็ถ่ายเก็บไว้จำนวนมาก บางวันก็ขับรถไปตามถนนรอบเมือง หามุมที่สวยๆ บางวันก็ไปที่บึงบำบัดน้ำเสียใกล้ๆบ้าน เป็นพื้นที่กว้างแม้จะไม่ได้อยู่มุมสูงก็เห็นท้องฟ้ากว้างไกล

คนเมืองก็มีสวนสาธารณะมาออกกำลังกายตอนเช้าตอนเย็น มีสนามเด็กเล่น มีสนามมอเตอร์ไซด์ มีสนามเครื่องบินเล็ก มีสนามจักรยานวิบาก ชาวบ้านก็มาหาปลาในบึงนี้ด้วยเครื่องมือหลากหลาย วิวตอนพระอาทิตย์ตกดินสวย บางวันก็เอาน้องหมามาเล่นด้วย เท่าที่มีโอกาส

แน่นอนหลายครั้งก็ชวนคนข้างกายมาพักผ่อน เธอก็มักจะหิ้วสกุลไทยติดมาด้วย

บริเวณนี้มีต้นไม้ขึ้นโดยธรรมชาติ ตามคันบึง ซึ่งก็เป็นขยะทางธรรมชาติ ไม่ได้อยู่ในเมืองก็มักปล่อยให้เป็นไปตามธรรมชาติ

มีต้นมะขามเทศต้นหนึ่งหากดูห่างๆก็กำลังจะตายและล้มลง ไม่น่าจะ มีอะไร ผมเห็นหลายครั้งที่มาแต่ไม่ได้สนใจอะไร แต่ครั้งนี่เข้าใกล้ สังเกต เอ มีอะไรติดเต็มลำต้นเลย เข้าไปใกล้ๆก็เข้าใจ นั่นคือ ยางที่ออกมาจากลำต้นมะขามเทศ ที่เรียก “ขี้ซี” เต็มต้นเลย น่าจะเป็นสาเหตุให้เขาต้องล้มตายไป

ผมไม่เข้าใจว่าเกิดขึ้นได้อย่างไรมากมายขนาดนี้ หากเป็นต้นไม้ใหญ่ในป่า รู้ว่ามีขี้ซีที่เกิดขึ้นจากต้นไม้นั้นโดนแมลงเจาะ เหมือนต้นไม้เขารู้ว่าเมื่อแมลงเจาะก็ต้องอุดรู โดยผลิตยางออกมาปิดรู

เจ้ายางไม้นี่เองเป็นประโยชน์สำหรับมนุษย์ เอามาทำหลายอย่าง เช่น ทำเชื้อเพลิง เป็นองค์ประกอบการจับนกของชาวบ้านป่าบ้านดอยในเวลากลางคืน ใช้ยาเรือ ยาตะกร้า หรือ คุ สำหรับตักน้ำแบบโบราณ องค์ประกอบทำด้ามเครื่องมือชาวบ้าน และอื่นๆอีกมากมาย

ฝรั่งเรียก Rasin ที่ต้นมะขามเทศต้นไม่ใหญ่โตนี้มี Rasin เต็มไปหมด เหมือนคนเป็นโรคปุ่ม หรือท้าวแสนปม แต่มันมีประโยชน์ เนื่องจากจำนวนมันไม่มากจนเป็นกอบเป็นกำ ชาวบ้านจึงไม่มาเก็บไปขาย หรือเอาไปสำรองที่บ้านเพื่อใช้ประโยชน์ดังกล่าว อาจเพราะเด็กยุคใหม่ไม่รู้จักแล้ว หรือชาวบ้านเลิกใช้หมดแล้วเพราะทุกอย่างทันสมัยใหม่หมด เทคโนโลยีเก่าๆก็แค่เล่าสู่กันฟังเท่านั้น เผลอๆเด็กยุคใหม่ หาว่าพ่อแม่ ลุงป้า เล่านิทานโกหกเสียอีก ก็เคยได้ยินมาแล้ว

โลกเปลี่ยนไป สังคมเปลี่ยนไป เราห่างไกลธรรมชาติมาก อีกสักหนึ่ง สอง ทศวรรษ เด็กยุคนั้นอาจไม่สามารถดำรงชีวิตอยู่ในชนบทได้ด้วยตัวเอง เพราะความรู้ในเรื่องเหล่านี้ผ่านเลยไปหมดแล้ว ความรู้เรื่องการพึ่งตัวเองจากธรรมชาติ เขาไม่รู้เรื่องแล้ว ความรู้ชุดนั้นหมดไปแล้ว โรงเรียนก็ไม่เห็นความจำเป็นต้องสอน พ่อแม่ก็ได้แต่เล่านิทาน กาลครั้งหนึ่ง พ่อไปเข้าป่าหาขี้ซี…. เด็กคงขำกลิ้ง..

ผมคุยกับบางคนว่า เออ บางทีสถาบันการศึกษาควรจะพิจารณาลงไปทำวิจัยและบันทึกการดำรงชีวิตแบบพึ่งธรรมชาติของบรรพบุรุษเรานะ เพราะอนาคตพลังงานหมดไป วิกฤตสังคมเมือง โลกหันหน้าสู่อดีต เราจะไปควานหาความรู้ในอดีตมาจากไหน บรรพบุรุษก็ไม่ได้บันทึกไว้ ใครๆก็ไม่ได้ทำ เพราะความรู้ติดตัวก็หายไปพร้อมกับการตายจากไป

การบันทึกไว้จะเกิดประโยชน์แน่นอน เชื่อหัวไอ้เรืองเถอะ..อิอิ

เมื่อวานผมนั่งคุยกับเพื่อนบ้าน เราจูงมือกันมาซื้อบ้านพักในหมู่บ้านเดียวกัน เพื่อนเป็นแคธอลิค ที่เคร่งครัดคนหนึ่ง เกือบบวชเป็นพระไปแล้ว ไปเจอสาวงามริมโขงเข้าเลย ไม่ได้บวช แต่ก็ทำตัวเหมือนนักบวชที่มีพระคัมภีร์ในหัวใจ

ในหมู่บ้านที่พักอาศัยขึ้นชื่อลือชาว่าเพื่อนเป็นนักธรรมชาติวิทยา ไม่ทำความสะอาดบริเวณบ้าน เลี้ยงน้องหมาหลายตัว แต่ก็ดูแลอย่างดี ยามที่เขาออกไปถ่ายมูลหน้าบ้านใครก็จะเดินไปเก็บกวาดไม่ให้เพื่อนบ้านหมองใจ วันดีคืนดีก็เอาขวดน้ำมาตัดปาก แล้วเอาไปผูกโคนต้นไม้ เอาน้ำใส่เข้าไป บอกว่า ให้น้ำแก่มด หรือนกหนูทั้งหลายที่อาศัยบริเวณบ้าน

ต้นไม้ที่ใหญ่โตใบล่วงลงดินก็เอาไปกองไว้ริมรั้วเต็มไปหมด ไม่ได้เก็บใส่ถุงดำเอาไปทิ้ง หรือเอาไปทำปุ๋ยหมัก คงปล่อยให้เป็นปุ๋ยธรรมชาติที่ย่อยสลายเอง แต่กลายเป็นที่อยู่ของหนูจำนวนมาก เพื่อนก็เอาสะพานไปหาดหลังคาบ้านสองหลังเข้าด้วยกัน อธิบายว่า ให้แมวที่บ้านสองสามตัวเดินไปมาได้…ฯลฯ เรื่องที่ชาวบ้านคนอื่นเขาไม่ทำกัน เพื่อนทำ

เพื่อนเป็นผู้มีความรู้ดี การศึกษา จบ ป โทที่ AIT แต่มานั่งรับงานแปลที่บ้าน และ Job ต่างๆแบบFreelance ไม่ทำงานประจำ ช่วยเหลือมูลนิธิสมาคมต่างๆแบบไม่เอาค่าตอบแทน มีมูลนิธิหนึ่งมาเชิญไปเป็นที่ปรึกษา เขียนโครงการไปขอทุนจากฝรั่งเศส เขาอนุมัติมาสองล้านบาท แต่มีเงื่อนไขว่า ต้องอย่างนั้น อย่างนี้ เพื่อนก็คืนเงินเฉยเลย หากให้ต้องไม่มีเงื่อนไข แหมช่างเหมือนพ่อชาดีแห่งดงหลวงเสียจริง ฝรั่งงอนง้อเท่าไหร่ก็บอกว่า ต้องไม่มีเงื่อนไข จนฝรั่งบินมาดูตัว เพื่อนก็ยืนยันเช่นเดิม

NGO มีงานนานาชาติที่ไหนก็มักเชิญไปเป็นล่ามแปลให้ เพื่อนก็ไปมาทั่วแล้ว หากมีเวลาผมก็มักไปขอแลกเปลี่ยนความเห็น และมักจะได้มุมมองที่ดีดีเสมอ

วันก่อนผมก็ไปแลกเปลี่ยนกันในสารพัดเรื่อง มีประเด็นที่ผมติดใจและอยากฟังความเห็นเขาคือเรื่องการเคลื่อนตัวของสังคมที่มุ่งเน้นธุรกิจ และความรู้ เทคโนโลยี และสำนึกสาธารณะเราต่างเห็นด้วยเรื่องที่ว่า บ้านเมืองเราเน้นความรู้มาก จากการแข่งขันความรู้ต่างๆแม้ระดับโลก เช่น โอลิมปิค และเด็กของเราก็ได้เหรียญทองมามากมาย แต่ค่าเฉลี่ยของประเทศตกต่ำลง ที่สำคัญ เรามีความรู้ดี แต่ความประพฤติไม่ดี สังคมเราเน้นความรู้มานาน แต่อ่อนด้อยสำนึกดี เลยคิดกันว่า เราอาจต้องเปลี่ยนโจทย์ใหม่ ต้องเน้น “กระบวนการสร้างสำนึกดี” กระบวนการนี้จะหมายรวมไปถึงนอกโรงเรียนด้วย และไม่เฉพาะเด็กนักเรียนเท่านั้น แต่ทั้งสังคม

หลายครั้งผมเห็นคนขี่มอเตอร์ไซด์ขับผ่าไฟแดงไป บ่อยมากๆ ไม่ว่าเมืองไหน จังหวัดไหน มีทั้งนั้น ผมหงุดหงิดใจ ผมมองว่านั่นคือสำนึก มันเป็นสิ่งเล็กน้อยสำหรับบางคนที่คิด แต่ผมคิดว่า มันสะสม และจะกระทำสิ่งที่รุนแรง เสียหายมากกว่านี้ได้ในอนาคต

มีไหมสถาบันการศึกษาที่สร้างสำนึกเป็นเป้าหมายใหญ่ เคียงคู่กับการสร้างความรู้

ระบบการวัดผลเรามีการประเมินเรื่องสำนึกมากน้อยแค่ไหน น่าจะมีอยู่แต่การให้ความสำคัญอาจจะเป็นรองความรู้

สำนึกที่กล่าวถึงนี้ เป็นสำนึกที่ดีนะครับ..

ไม่ใช่เพื่อนโดนทำร้ายก็เกิดสำนึกเอาระเบิดไปขว้างใส่คู่อริบนรถเมล์กลางมหานคร ?

ก่อนเที่ยงเล็กน้อย ตั้งใจจะออกไปหาข้าวกลางวันทานที่ร้านเจประจำของเรา

เสียงโทรศัพท์ดังขึ้นมา หน้าปัดแปลกๆ

# ขอสายคุณไพศาล หน่อยค่ะ…

@ กำลังพูดครับ

# คุณไพศาลคะคุณมีภาระหนี้สินที่ติดค้างกับธนาคารกรุงเทพฯ ไม่มีการเคลื่อนไหวมานานแล้วกรุณาติดต่อด่วน กดเลข 9

@ ไพศาล งง งง งง ลองติดต่อดู กด 9

# สวัสดีค่ะ ที่นี่ธนาคารกรุงเทพฯสำนักงานใหญ่ ติดต่อเรื่องอะไรคะ

@ เมื่อกี้ได้รับโทรติดต่อว่าผมมีหนี้สินกับธนาคารไม่มีการเคลื่อนไหวนานแล้ว..ผมงง มันอะไรกัน ผมไม่มีธุรกรรมกับธนาคารกรุงเทพฯครับ..

# อ๋อค่ะ เดี๋ยวเราตรวจสอบให้ค่ะ ขอทราบชื่อ นามสกุล วันเดือนปีเกิด เบอร์โทรค่ะ…….อ๋อ ทราบแล้วค่ะ คุณไพศาลไปใช้บัตรเครดิตที่ห้างเดอร์มอลล์กรุงเทพฯ เป็นจำนวนเงิน สี่หมื่นห้าพันบาท แล้วยังไม่ได้ชำระค่ะ เป็นความจริงไหมคะ..

@ ผมไม่มีบัตรเครดิตธนาคารกรุงเทพฯครับ

# ถ้าเช่นนั้นสงสัยมีการปลอมบัตรในนามของคุณไพศาล เดี๋ยวจะโอนสายให้กับเจ้าหน้าที่รับผิดชอบตรวจสอบและแก้ไขกรณีปลอมเอกสารนี้ให้นะคะ รอเดี๋ยวนะคะ…

# สวัสดีค่ะ ดิฉันมัณฑนา เจ้าหน้าที่ธนาคารแห่งประเทศไทยรับผิดชอบการตรวจสอบการปลอมบัตรเครดิตและมีการใช้ซื้อสินค้าในนามของผู้ถูกปลอมแปล ดิฉันขอทราบรายละเอียดเพิ่มเติมหน่อยค่ะ เพื่อจรวจสอบหลักฐานและหากพบว่าเป็นการปลอมจริงเราจะแก้ไขหลักฐานและจะส่งหลักฐานให้คุณ โดยคุณไม่เสียประวัติค่ะ

ชื่อ อะไรคะ นามสกุล เบอร์โทรค่ะ ขอถามข้อมูลเพิ่มเติมค่ะ คุณใช้บัตรเครดิตของธนาคารอะไรบ้างคะ

@ ผมใช้ของ……ฯ

# คุณเคยให้เอกสารส่วนตัวเช่นสำเนาบัตรประชาชนกับใครๆบ้างหรือเปล่าคะ…

@ ก็ต้องมีสิครับ

# นั่นแหละค่ะ อาจเป็นช่องทางให้คนร้ายเอาไปใช้ปลอมบัตรเครดิตของคุณและเอาไปใช้ซ้อของ ทำให้คุณเป็นหนี้สินค่ะ ขอทราบเพิ่มเติมค่ะ คุณมีการออมทรัพย์บ้างไหมคะ…(ชักเอะใจ)

@ มีซิครับ..

# มีการออมทรัพย์ธนาคารอะไรบ้างคะ กรุณาบอกเราเพื่อจะตรวจสอบการหมุนเวียนเงินเข้าออกน่ะคะว่าถูกใช้เงินไปเมื่อไหร่ ที่ไหน…

@ ผมมีที่ธนาคาร….ฯ

# แล้วตอนนี้มีเงินในธนาคารเท่าไหร่คะ….(เอ ชักตงิด)

@ ไม่ทราบหรอกครับ เพราะไม่ได้ดูทุกวัน หมดไปแล้วมั๊ง

# งั้นคุณไพศาล ช่วยตรวจสอบหน่อย ดิฉันอยากทราบการเคลื่อนไหวเงินในบัญชีน่ะค่ะ

@ ไม่ได้หรอก ผมทำงานที่บ้านไม่ได้อยู่ที่ธนาคาร

# คุณไพศาล ไปที่ตู้ ATM ที่ไหนก็ได้ที่ใกล้คุณแล้วตรวจสอบให้หน่อย ดิฉันจะได้เชคความผิดปกติให้น่ะค่ะ

@ อีก 20 นาทีแล้วกันนะ

# ค่ะ อีก 20 นาที มัณฑนาจะโทรมาใหม่นะคะ

ชัดเลย…..แก๊งต้มตุ๋นมาหลอกเราเข้าแล้ว เวร เอ้ย ดูเบอรฺโทรซิ นี่มาจากต่างประเทศ น้ำเสียง สำเนียง มันไม่ใช่เจ้าหน้าที่ธนาคารแห่งประเทศไทย มันไอ้พวกกะเลวกะลาดที่ไหนก็ไม่รู้ เดี๋ยวจะด่าให้…..

เราเดินทางไปกินข้าว มีคนเต็มร้าน มีนักกฎหมายสองคนนั่งอยู่ด้วย เห็นเสื้อเขียนว่า Government lawyer

ขณะกินข้าว เสียงโทรเข้ามาเป็นเบอร์มาต่างประเทศ….

@ คุณไพศาล ใช่ไหมคะ ว่าไงคะ…

# โธ่คุณมัณฑนา ทำไมมาหากินแบบนี้ ทำไมมาหลอกลวงกันแบบนี้ คุณหลอกผมใช่ไหม เพราะเบอร์นี้โทรมาจากต่างประเทศ ธนาคารแห่งประเทศไทยตั้งอยู่ที่ต่างประเทศหรือครับ นี่นักกฎหมายนั่งตรงนี้คุณจะคุย อธิบายกับเขาหน่อยไหมครับ

@ คุณไพศาล ดิฉันจะโกหกคุณไปทำไม…แล้วรีบวางสายไปเลย…

คนทั้งร้านหันมามองหน้าผม….

ธันวาคมปีนั้น….

เมื่อเราร่ำลาท่านกงสุลใหญ่ประเทศไทยประจำสะหวันนะเขต สปป.ลาวแล้ว

มากกว่า 30 คนจาก 4 จังหวัดในพื้นที่โครการ คฟป. ก็เดินทางข้ามแม่น้ำโขงกลับถิ่น

การเดินทางข้ามโขงครั้งนี้จัดโดยสถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยขอนแก่น

ต้องการเปิดโลกทัศน์แก่กลุ่มคณะกรรมการตลาดชุมชน

เพียงไม่นานเมื่อเรากลับถึงห้องพัก

สถานีวิทยุโทรทัศน์ทุกช่องกระจายข่าว สึนามิถล่มภาคใต้ ผู้คนล้มตายจำนวนมาก อุบัติการณ์ธรรมชาติครั้งนั้นได้ก่อให้เกิดการตื่นตัวในเรื่องนี้ต่อมา ระลึกถึงผู้สูญเสียใน สึนามิ

คิดถึงอุบัติภัยธรรมชาติอื่นๆที่อาจเกิดขึ้นอีก..

ไปสวนป่าคราวที่แล้วกับอาว์เปลี่ยน

นั่งฟังอาว์เปลี่ยนคุยเรื่องที่เราไม่รู้จักสังคมลาว ก็กระจ่างขึ้นมามาก

อาว์เปลี่ยนไปอยู่หงสาหลายปี และทำงานกับชาวบ้านตลอดกับระบบ

การบริหารราชการแผ่นดินย่อมเข้าใจดี…

คณาจารย์จากสารคามก็ได้รับรู้เรื่องลาวไปมากมาย

ขากลับผมไปส่งอาว์เปลี่ยนที่คิวรถในเมืองบุรีรัมย์

แล้วบึ่งรถกลับขอนแก่นคนเดียว

แม่หวีให้สะเดามากล่องใหญ่ กินกันสองคนก็คงไม่หมด

ก็เลยแจกเพื่อนบ้าน 7 ครอบครัว

ต่างชมกันว่า รสชาติกำลังดี

บ้านอาจารย์ราชมงคลตรงข้ามบ้านผม บอกว่า

อยากกินสะเดาน้ำปลาหวานมาหลายวันแล้ว พอดีเลย อร่อยกันทั้งบ้าน

ขอบพระคุณแม่หวี พ่อครูบาฯครับ

ได้กินสะเดาน้ำปลาหวานสมอยากครับ…

การผ่านแดนไทย-ลาวหลายๆครั้ง ในช่วง 2 เดือนที่ผ่านมานี้ ผมสังเกตมีสิ่งที่ต่างไปจากความคุ้นเคยปกติหลายประการ ก็เป็นธรรมดาของการเคลื่อนไหวของสังคม และประเทศพี่น้องที่เกี่ยวเนื่องชิดกันมากๆ

ทุกครั้งที่เดินทางผ่านด่านจะเห็นฝรั่งประเภท Back packer ทั้งเข้าและออก ทุกครั้งเห็นสาวๆฝั่งลาวข้ามเข้ามาฝั่งไทย ไม่ได้ซักถามเธอ แต่แอบฟังเธอพูดโทรมือถือกับฝรั่งในเมืองไทยก็พอเดาได้ว่า ข้ามมาหาฝรั่ง ซึ่งอาจจะไม่ใช่สามี แต่เป็นประเภท Matchmaker ซึ่งกฎหมายของลาวนั้นเข้มงวดยิ่งนัก เรื่องเพศ จึงนัดพบกันที่ต่างประเทศ ก็ไทยเรานี่แหละ สังคมไทยที่อาจพูดได้ว่า เปิด ประชาธิปไตย สิทธิส่วนบุคคล แต่สังคมลาวปิด มีกติกาเข้มงวด หนุ่มไทยอย่าไปใช้นิสัยแบบไทยๆในลาวนะครับ ถูกจับติดคุกมามากแล้ว ลองถามอาว์เปลี่ยนซิ

อีกสิ่งหนึ่งที่เห็นหนาตาในครั้งนี้คือ กลุ่มหนุ่มในรูปนั่นแหละ แรกๆผมก็ไม่ได้คิดอะไร ตอนลงจากรถและต้องผ่านการตรวจคนเข้าเมือง ออกเมือง หนุ่มๆเหล่านี้เกาะกลุ่มกัน เมื่อสังเกตมากขึ้นก็พบว่า Passport ของหนุ่มๆเหล่านี้มีคนถืออยู่คนเดียว

ผมเข้าใจทันทีว่าหากเป็นนักท่องเที่ยวต้องมีลักษณะพิเศษ เช่นใส่หมวกเหมือนกันหมด ติดโลโก หรือสัญลักษณ์อะไรสักอย่าง แต่นี่ไม่มี เป็นอย่างอื่นไม่ได้ นอกจากนี่คือ “แรงงานนำเข้า” เพื่อความแน่ใจผมสอบถามพนักงานขับรถระหว่างประเทศก็ได้คำตอบยืนยันว่าใช่ เพราะฤดูนี้ หมดหน้าทำนาแล้ว ต่างก็เข้ามาหางานทำในประเทศไทย มาหาประสบการณ์ในไทย เพราะค่าแรงบ้านเราสูงกว่าบ้านเขามาก

เคยพบหนุ่มลาวสามสี่คนลงไปทำงานถึงมาเลเซีย ลงเรือประมงจับปลาที่มีใต้ก๋งเป็นคนไทย ขึ้นฝั่งทีก็ได้เงินเป็นกอบเป็นกำ

สอดคล้องกับที่ผมลงชุมชนลาวสอบถามเรื่องวิถีชีวิตที่เรียก Livelihood analysis, Crop calendar, Family profile ก็พบว่า ทำนาไม่พอกินก็ไปขายแรงงาน ฝั่งไทยคือเป้าหมายหลัก เหมือนๆชาวอีสานที่ลงกรุงเทพฯหรือตามแหล่งอุตสาหกรรมต่างๆ

การเคลื่อนไหวของคน ก็คือการเคลื่อนไหวของวัฒนธรรม การเคลื่อนไหวของค่านิยม และอื่นๆอีกมากมาย แน่นอนตัวที่เป็นอิทธิพลใหม่สุดคือค่านิยมต่างๆของระบบทุนนิยม เช่นการแต่งตัว เสื้อผ้า สไตล์ มือถือ การพูดคุย เนื้อหาการพูดคุย อะไรที่วัยรุ่นเมืองไทยนิยมก็แพร่ติดตัวติดหัวเข้าสู่ฝั่งลาวหมดสิ้น

หากกฎ ระเบียบไม่เข้มแข็ง สาวๆนุ่งขาสั้นคงเต็มเมืองลาวไปหมดแล้ว แต่นี่ยังนุ่งผ้าถุงหนาตา อาจจะมีขาสั้นประปรายบ้าง ก็เป็นช่วงเวลาพิเศษ เช่นเช้ามืด ที่เธอมาเดินออกกำลังกายเช้า

ผมจึงชอบ ระเบียบบ้านของเขาจริงๆ….

หลายคนอาจจะแอบคิดว่า จะไปได้สักกี่น้ำ

การเฝ้ามองการเคลื่อนตัวของสังคมอย่างผมสนใจนัก..

นึกย้อนไปเมื่อหลายสิบปีก่อนที่มีหนังสือชื่อ Megatrends ของ จอห์น ไนซ์บิตต์ และ แพทริเซีย อเบอร์ดีน เขียนไว้ ตอนหนึ่งกล่าวว่า

สิงค์โปร์ ได้พัฒนาตัวเองจนกลมกลืนเข้ากับสังคมระหว่างประเทศที่เป็นสากลที่สุดในย่านเอเซียอาคเนย์ แต่ขณะนี้กลับพากันรู้สึกถึงการเป็นแบบตะวันตกมากเกินไป ในสายตา ลี กวน ยู แล้ว หนุ่มสาวชาวสิงค์โปร์ได้สูญเสีย “ค่านิยมหลักของเอเซีย” ไปแล้ว และ “สนใจเรื่องส่วนตัวมากกว่าเรื่องของชุมชนส่วนรวม” ทำให้กลายเป็นสังคมตะวันตกเทียม และนั่นคือหายนะ

ดังนั้น รัฐบาล สิงคโปร์จึงรณรงค์ให้มีการพูดภาษาจีนกลางทั่วทั้งเกาะ เพื่อลดความเป็นตะวันตกของสิงคโปร์ลง…….

ย้อนกลับมามองตัวเราบ้าง…มีอะไรให้คิดเยอะเลยครับ

เก้าโมงกว่าแล้ว สรุปงานให้เจ้านายยังไม่เสร็จ ก็ต้องยกหูโทรศัพท์นัดหมายแท็กซี่มารับเวลา 14.15 น.เพื่อเดินทางไปขึ้นรถเมล์ระหว่างประเทศ ขอนแก่นสะดวกขึ้นเมื่อมีบริษัทแทกซี่ถึงสามบริษัท มากกว่า 150 คัน คอยรับใช้ผู้คนเดินทาง

นับสิบสิบปีทีเดียวที่ไม่ได้นั่งรถเมล์ไปไหนมาไหน เพราะมีรถที่ทำงาน มีรถส่วนตัวไม่ว่าใกล้ไกล ไม่เคยนั่งรถเมล์มานาน มาคราวนี้ผมจำเป็นต้องนั่งรถเมล์ไปต่างประเทศ ขอนแก่น-เวียงจัน อย่างน้อยแค่สองเดือนมานี่ผมนั่งมา 4 เที่ยวแล้ว แม้ว่าสภาพรถจะไม่เจ๋งเหมือนนครชัยแอร์ ก็พอรับได้ ผู้โดยสารไม่มาก แต่ละเที่ยวมีประมาณครึ่งคันเท่านั้น

นึกถึงจอมป่วนที่เดินทางบ่อยและเอาหนังสือไปอ่าน ผมมีหนังสือป๊อกเกตบุ๊ค เต็มบ้าน จะล้มทับตายสักวัน บางคนที่บ้านว่าอย่างนั้น อิอิ ไม่ได้อ่านหรอก ซื้อเล่มที่ชอบๆเก็บไว้ มาคราวนี้แหละที่จะมีเวลาอ่านขณะนั่งรถเมล์ไปเวียงจัน…

คราวก่อนผมคว้าเล่มใหญ่ของ เชอเกี่ยม ตรุงปะ รินโปเช “วัชราจารย์ชาวทิเบต ผู้ใช้เวลากว่า ๒๐ ปี ในการเผยแผ่พุทธศาสนาในซีกโลกตะวันตก เขาได้ก่อตั้งศูนย์ปฏิบัติธรรมชัมบาลากว่า ๑๐๐ ศูนย์ทั่วทั้งทวีปอเมริกาและยุโรป ก่อตั้งมหาวิทยาลัยนาโรปะ มหาวิทยาลัยแนวพุทธในเมืองโบลเดอร์ รัฐโคโลราโด ประเทศสหรัฐอเมริกา และมีงานเขียนที่ตีพิมพ์แล้วกว่า ๔๐ เล่ม

เชอเกียม ตรุงปะ เป็นธรรมาจารย์ชาวทิเบตเพียงไม่กี่ท่าน ที่ยอมทิ้งคราบของความเป็นพระ และวัฒนธรรมทิเบตที่เขาเติบโตมา เพื่อการทำความเข้าใจชีวิตนักเรียนชาวตะวันตกของเขาอย่างไม่ถือตน คำสอนสำคัญในเรื่อง “วัตถุนิยมทางจิตวิญญาณ” ถือเป็นการกระตุ้นเตือนให้ชาวพุทธได้หันกลับมามองในเรื่องของการใช้หลักธรรม หรือภาพลักษณ์ความสูงส่งทางจิตวิญญาณเพียงเพื่อการหลอกตัวเอง อย่างปราศจากการนำพุทธธรรมมาฝึกฝนปฏิบัติจริงในชีวิต”

เล่มใหญ่มากๆ อ่านไม่ทันจบ คราวนี้ผมคว้าเล่มเล็กไป ชื่อ “เรื่องเล่าของชายชรา” ของอาจารย์ รศ ดร.วารินทร์ วงศ์หาญเชาว์ ในเวลาสองชั่วโมงครึ่งผมอ่านจบลงด้วยสำนึกเป็นล้นพ้น ผมไม่ใช่ศิษย์ท่านแต่ก็เคารพท่านดั่งอาจารย์ ไม่ได้รู้จักท่านเป็นการส่วนตัว แต่ก็มีโอกาสได้พบท่าน 1 ครั้งสมัยที่ท่านเป็น ผอ.สถาบัันวิจัยจุฬาฯ และท่านอาจารย์ ดร.ชยันต์ วรรธนภูติ อาจารย์ที่ปรึกษาผมสมัยเรียนที่เชียงใหม่ แนะนำให้ไปหาท่านอาจารย์วารินทร์ ท่านมีส่วนให้ผมได้เป็นสมาชิกสมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย และได้รับทุนทำวิจัยในฐานะ นักวิจัยรุ่นใหม่เพื่อสังคม

เรื่องเล่าของชายชราได้ส่งผลสะเทือนผมมาก จนผมทำในสิ่งที่อัดอั้นมาหลายสิบปี คือโทรศัพท์ไปหาเพื่อนเก่าแก่ที่เขาปลดระวางตัวเองจากครูสอนเด็กเป็น สว. ดูแลต้นไม้อยู่ที่บ้านเมืองอุบล เมื่อผมคุยกับเพื่อนรักด้วยความละอายตัวเอง ผมต้องการขออภัยเขาที่ครั้งหนึ่งผมทำผิดกับเขาไว้ เมื่อ 30 ปีเศษมาแล้ว…

หนังสือเล่มนี้เล่าว่า….ชายชราเดินทางไปเซี่ยงไฮ้ ดร.หลิวมารับ แล้วก็ไปยังที่พัก ในโรงแรมหรู 5 ดาว คืนนั้นประมาณตี 4 ชายชรารู้สึกแน่นหน้าอก หายใจไม่ออก อึดอัด นอนไม่หลับ ชายชราจำได้ว่าคนที่ตายเพราะโรคหัวใจนั้น ส่วนมากจะตายในช่วง ตี 4 ตี 5

ชายชราลุกขึ้นจากเตียง เดินไปมาโดยคิดว่าวิธีนี้อาจจะช่วยให้หายใจสะดวกขึ้น แต่ทันใดที่ลุกขึ้นนั่งบนขอบเตียงเพื่อที่จะยืนขึ้นจะได้เดินได้ ชายชรารู้สึกวิงเวียนศีรษะเหมือนคนเมากัญชา ผนังห้องหมุน ผอืดผอมอยากอ้วก ชายชราตกใจมาก เมื่อควบคุมสติได้…….รุ่งสางจึงโทรศัพท์ถึงภรรยามีปัญหาจะกลับเมืองไทยทันที ให้ภรรยาโทรหาเลขาสำนักงานเลื่อนนัดหมายทั้งหมดออกไป เมื่อบินถึงกรุงเทพฯก็เข้าโรงพยาบาลทันที…

ผลการตรวจสอบ เส้นเลือดชายชราตีบถึงสามเส้น ต้องทำการผ่าตัด บายพาส ..ให้กลับบ้านไปก่อนแล้วเตรียมตัวผ่าตัด..

ทันทีที่รู้ว่าต้องทำบายพาส ชายชรานึกถึงความตาย การทำบายพาสครั้งนี้อาจจะพลาดทำให้ถึงตายได้ ถ้าหากต้องตายควรทำอะไรก่อนถึงวันทำบายพาส ตลอดชีวิตทำอะไรไว้บ้าง มีประโยชน์หรือไม่มีประโยชน์อย่างไร อะไรคือสิ่งสำคัญของชีวิต อะไรคือเป้าหมายแท้จริงของชีวิต ชีวิตเกิดมาทำไม ชายชราคิดวนเวียนกลับไปกลับมาถึงเรื่องเหล่านี้ทั้งวัน….

ลูกๆของอาจารย์ยังยืดเวลาการทำบายพาส โดยการวิธีการรักษาแบบแพทย์ทางเลือกมาให้อาจารย์ปฏิบัติ… และอาจารย์ก็สุขภาพดีขึ้น ไปทำงานได้บ้าง แต่ส่วนใหญ่เอางานมาทำที่บ้าน

ครั้งหนึ่งอาจารย์ ดร.สนิท สมัครการ ชวนท่านไปดูพื้นที่ซึ่งเป็นงานวิจัยที่ต้องทำร่วมกันที่เชียงราย นั่งรถไปพักที่ลำปาง อาจารย์เกิดไม่สบายหนัก ในที่สุดต้องเอารถพยาบาลจากลำปางไปส่งถึงโรงพยาบาลประจำที่กรุงเทพฯ โดยมีภรรยาท่านอาจารย์ซึ่งบินด่วนจากกรุงเทพฯไปรับท่าน ระหว่างทางที่อยู่ในรถพยาบาลนั้น อาจารย์เขียนบันทึกไว้ว่า…

ระหว่างทางจากลำปางถึงกรุงเทพฯ ชายชราไม่พูดไม่จาอะไร นางพยาบาลสองคนที่นั่งมาในรถคอยดูแลชายชรา คุยกันเองตลอดทาง แม่เฒ่า(ภรรยาท่าน) ร่วมวงคุยด้วยเป็นครั้งคราว เมื่อชายชราได้ยินเสียงแม่เฒ่าที่ชวนคุยทุกครั้งชายชรารู้สึกว่าช่างเพราะพริ้งอะไรเช่นนี้ ชายชราอดคิดถึงเมื่อคืนที่คุยกันไม่ได้ ชายชราอยากเข้าสวมกอดหญิงชราเหลือเกิน แต่ก็ทำไม่ได้ในสภาพตอนนั้น ความรัก ความอบอุ่น ความห่วงใย ที่แม่เฒ่าให้แก่ชายชราตลอดมานั้น ทำให้ชายชราน้ำตาซึมออกจากเบ้าลูกตาอย่างไม่รู้สึกตัว..

แต่แล้วอาจารย์ก็ชวนภรรยาไปเที่ยวพักผ่อนในเมืองจีนที่ทั้งสองท่านชื่นชอบ โดยมีเพื่อนอาจารย์ชาวจีนร่วมเดินทางไปเที่ยวด้วยกัน… เป็นการใช้ชีวิตบั้นปลายด้วยกันเป็นครั้งสุดท้าย อีกไม่นานต่อมาอาจารย์ก็จากไป……

กราบท่านอาจารย์วารินทร์ วงศ์หาญเชาวน์จงไปสู่สรวงสวรรค์เถิด

ผมไม่ทราบว่าหากท่านผู้อ่านได้อ่าน เรื่องเล่าของชายชราเล่มนี้จริงๆแล้วท่านจะรู้สึกอะไรบ้าง แต่ผมนั้น ระหว่างที่นั่งรถเมล์ไปเวียงจันครั้งนี้ เป็นช่วงเวลาที่ผมได้ทบทวนชีวิตของผมอีกครั้งหนึ่งที่มีเวลาเป็นตัวของตัวเอง โดยมีเรื่องราวของชายชราท่านนี้ปูพื้นอารมณ์และฐานคิด

ผมตั้งสมมุติฐานไว้ว่า อายุปีที่ 61 ของผมนั้นเป็นปีสุดท้ายของชีวิต ผมควรจะทำอะไร..

——–

บันทึกจากโรงแรมอนุ เวียงจัน

(ดูแหล่งที่มาข้อมูล)

ช่วงนี้เร่งทำงานใหม่ครับ

และวันนี้เดินทางไปเวียงจัน

อยู่นั่นสองวัน แล้วกลับมาขอนแก่น

คงมีอะไรกลับมาบ้างครับ

คนในวงการเรื่องนี้ก็ต้องบอกว่า เป็นเรื่องพื้นๆ ที่รู้กันมานานแล้ว ซึ่งเป็นเรื่องจริง เพราะการพัฒนาพื้นที่ชลประทานให้ใช้ประโยชน์สูงสุดนั้น โลกเรามีประสบการณ์มานานนับร้อยปี แต่ระบบชลประทานสมัยใหม่ก็มีประสบการณ์หลายสิบปี มาแล้ว หลักการก็ซ้ำๆ เหลือเพียงว่าใครสามารถนำหลักการไปสู่การปฏิบัติได้มากแค่ไหน ตามหลักการ ประหยัดสุด ประโยชน์สุด นั่นเอง

แต่ละโครงการมีเงื่อนไขที่แตกต่างกันไป น้ำหนักของความสำคัญ หรือลำดับความสำคัญก็แตกต่างกันไป นั้นผู้ทำงานต้องเก็บข้อมูลมาทั้งเชิงปริมาณและคุณภาพ แล้วเอามาวิเคราะห์ ให้เห็น ศักยภาพ คุณภาพ จุดแข็ง จุดอ่อน ซึ่ง ทางวิชาการมีเครื่องมือมากมายที่จะนำมาพิจารณาใช้ให้เหมาะสม

ในกรณีระบบชลประทานในประเทศลาวที่ไปสัมผัสมานั้น มีหลายประเด็นที่ต้องเข้าไปวางระบบเสริม ต่อยอดจาดเดิม มีทั้งข้อเหมือนและแตกต่างกับบ้านเรา

ระบบชลประทานถือว่าเป็นเทคโนโลยี่ทางการผลิตการเกษตรร่วมกัน การบริหารจัดการนั้นมีความสำคัญ ยิ่งโครงการมีขนาดใหญ่ การบริหารก็ยิ่งเป็นเรื่องมีผลมากต่อประสิทธิภาพการผลิต ต้องใช้วิชาการทางวิศวกรรมและศาสตร์การบริหารจัดการค่อนข้างมาก

ผมทราบว่าในประเทศลาวมีโครงการที่ประสบผลสำเร็จหลายโครงการ เท่าที่ผมมีเวลาศึกษาระยะเวลาสั้นๆ พบว่า คนเป็นปัจจัยที่สำคัญมากที่ส่งผลถึงความสำเร็จนั้นๆ ซึ่งเราก็เรียนรู้มานาน ประเด็นคือ การบริหารจัดการอย่างไรจึงทำให้คนให้ความร่วมมือกับการบริหารจัดการจนสำเร็จ ซึ่งในประสบการณ์ก็บ่งชี้หลายปัจจัย ซึ่งเกี่ยวข้องกันไปหมด ไม่ว่าระบบโครงสร้างชลประทานดี ไม่มีปัญหาในการส่งน้ำ ผู้นำกลุ่มผู้ใช้น้ำมีความสามารถในการบริหารจัดการภายในกลุ่มของตัวเอง เจ้าหน้าที่ราชการที่มารับผิดชอบ ทุ่มเทความรู้ความสามารถในการถ่ายทอดความรู้และสามารถจัดการทุกอย่างให้ตอบสนองการผลิตได้ดี ตัวสมาชิกกลุ่มผู้ใช้น้ำเอง พยายามทำความเข้าใจและเคารพกติกากลุ่มอย่างตรงไปตรงมา และที่สำคัญสุดคือ ผลผลิตที่ได้สามารถตอบสนองเกษตรกรได้ นั่นหมายถึงภาคตลาดตอบรับผลผลิตจนสร้างผลตอบแทนเกษตรกรจนเป็นที่พอใจ

แต่ละเรื่องมีรายละเอียดยิบยับ และเปลี่ยนแปลงตลอด เช่น ระบบชลประทาน คูคลองต่างๆ มันมีอายุการใช้งาน ต้องมีมาตรการดูแลรักษาซึ่งต้องให้เกษตรกรมีส่วนร่วม ร่วมแบบไหน เมื่อไหร่ อย่างไร ใครบ้างที่ควรเข้าร่วม ถ้าไม่ร่วมทำอย่างไร

การผลิตต้องใช้ความรู้วิชาการเข้ามาไม่น้อย เพราะน้ำที่ใช้คือต้นทุนการผลิต Minimum requirement น้ำ ของข้าวและพืชที่ปลูกอยู่ที่ตรงไหน ความรู้นี้นักส่งเสริมการเกษตร นักพัฒนาชุมชนต้องเรียนรู้แล้วเอาไปถ่ายทอดให้เกษตรกรซ้ำแล้วซ้ำเล่า น่าเสียดายที่นักโฆษณา ประชาสัมพันธ์ที่มีประสิทธิภาพไปรับใช้ภาคธุรกิจหมดสิ้น แต่ไม่มีสักคนที่ก้าวเข้ามาเอาความรู้มาใช้กับโครงการชาวบ้านแบบนี้ ข้าราชการก็ใช้วิธีประชุมเท่านั้น เทคนิค วิธีการทางประชาสัมพันธ์นั้นไม่มีความถนัดที่จะทำ ซ้ำบางคนขี้เมาก็หนักเข้าไปอีก พูดจาอะไรชาวบ้านก็ไม่ฟังไม่เชื่อถือ

อ้าว…จะกลายเป็นเลคเชอร์ไปแล้ว…

จริงๆอยากย้ำว่า ความรู้พื้นฐานเดิมๆยังใช้ได้ ที่นำมาพัฒนากระบวนการทั้งหมดของระบบชลประทาน เราอาจเรียกให้ทันสมัยว่า 4 G ระบบชลประทานต้องดี พร้อมที่จะจัดการน้ำไปสู่แปลงเกษตรกร ผู้นำกลุ่มผู้ใช้น้ำต้องมีความรู้ ความเข้าใจสาระทั้งหมด และมีทักษะในการบริหารงานกลุ่มผู้ใช้น้ำและระบบที่มีส่วนรับผิดชอบ และหากมีสมาชิกกลุ่มผู้ใช้น้ำที่เรียนรู้สิ่งที่ต้องรู้ทั้งหมด และให้ความร่วมมือ และรู้จักพัฒนาการผลิต แบบอาศัยปัจจัยน้ำตามระบบรวมได้ และท้ายที่สุด คือการพัฒนาระบบบริหารจัดการระบบใหญ่ ระบบย่อยได้ ตอบสนองทุกส่วนได้ และมีประสิทธิภาพ โดยอยู่บนฐานของความต้องการของเกษตรกรผสมผสานกับหลักวิชาการ ระบบ 4 G ก็เป็นพื้นฐานที่สำคัญตลอดมาและตลอดไป เพียงแต่ปรับความเหมาะสมให้สอดคล้องในแต่ละโครงการ พื้นที่ ฯลฯ

เหลือแต่ว่าทำอย่างไร?

โครงการชลประทานที่ประสบผลสำเร็จบ่งชี้ว่าต้องมีการบูรณาการที่แท้จริง

หากทำได้ 4 G ก็คือแกงโฮะ ที่อร่อยที่สุดนั่นเอง

หากเราไม่ปล่อยให้สิ่งที่ผ่านหน้าเราหายไปเมื่อพ้นสายตา

แล้วสิ่งใหม่ๆก็เข้ามาในสมอง โดยเฉพาะ ภาระหน้าที่

เราคงมีเรื่องมากมายให้ได้พบความจริง

เธอไม่ใช่พนักงานเทศบาลที่มาเก็บขยะตามหน้าที่

แต่เธอมาเก็บขยะเพื่อยังชีวิต

เราเห็นได้ทั่วไปในสังคมเมือง

เมืองที่บางครอบครัวที่ไม่ยอมให้มือหรือเท้าต้องสัมผัสพื้นเลย

แต่เธอทั้งมือและเท้าสัมผัสกับสิ่งสกปรกที่สุดที่คนทิ้งมันไปแล้ว…

เพราะ สิ่งสกปรกนั้น สามารถยังชีวิตเธอและคนข้างหลังได้

ตราบใดที่เธอยังทำงานได้…

มีนักแก้ปัญหาในสภาสักกี่คนที่ลงมาสัมผัสชีวิตแบบนี้..

แม้แต่มองก็ไม่เห็นด้วยซ้ำไป..

แต่เธอ และคนกลุ่มนี้ ถูกอ้างมากที่สุด..

“คำเตือน เป็นบันทึกยาว ตั้งสติก่อนอ่านนะครับ อิอิ”

โจทย์ที่พบในการศึกษาสภาพการณ์ปัจจุบันของระบบชลประทานแห่งหนึ่งในลาวคือ สมาชิกกลุ่มผู้ใช้น้ำไม่จ่ายค่าน้ำ ซึ่งส่งผลให้กลุ่มไม่สามารถจ่ายค่ากระแสไฟฟ้าได้ ก่อให้เกิดหนี้สินสะสมเป็นจำนวนมาก

ถามว่าสาเหตุคืออะไร มีหลายปัจจัย เช่นระบบโครงสร้างคูคลองยังมีปัญหาในการจัดแบ่งน้ำ ผู้รับผิดชอบขาดประสิทธิภาพในการทำหน้าที่ สมาชิกกลุ่มผู้ใช้น้ำไม่เคารพกติกาของกลุ่ม เกิดการดื้อแพ่ง ฯลฯ ทั้งหมดนี้เกี่ยวเนื่องกันและกัน แต่ที่น่าสนใจที่พื้นที่รับน้ำชลประทานแห่งนี้ถูกใช้ประโยชน์เต็มที่ ถึงขนาดแย่งกันเช่าที่นาทำนาปรังกันเลยทีเดียว

เหตุต่างๆนั้นในทางหลักการมีแนวทางแก้ไขอยู่แล้ว เมื่อลองมาสอบถาม “คนใน” ว่าเขามีความคิดในการแก้ไขอย่างไร

สอบถามเจ้าหน้าที่ชลประทานทุกคนตอบว่า ต้องเอาระเบียบกลุ่มผู้ใช้น้ำไปออกเป็นกฎหมายเท่านั้น เพื่อเอามาบังคับใช้ แต่เมื่อสอบถามชาวบ้าน คณะกรรมการบ้าน ตอบว่า ควรโอนบทบาทหน้าที่มาให้คณะกรรมการหมู่บ้านทำหน้าที่จัดเก็บค่าน้ำเอง…

ข้อเสนอแรกนั้น ส่วนตัวมีคำถามต่ออีกมาก เพราะมีกฎหมายดีดีมากมายที่ไม่สามารถบังคับใช้ได้ หากผู้ถือกฎหมายไม่ทำหน้าที่ หรือทำหน้าที่แบบสองมาตรฐาน สามมาตรฐาน ฯ และหากสมาชิกกลุ่มผู้ใช้น้ำไม่เล่นด้วย แบบดื้อแพ่ง ปัญหาก็ยังคงมีอยู่

ส่วนข้อเสนอข้อหลังที่โอนบทบาทหน้าที่มาที่คณะกรรมการบ้าน แม้จะยังมีคำถามอีกมาก แต่ด้วยประสบการณ์สนใจแนวทางนี้มากกว่า

โครงสร้างของคณะกรรมการบ้านของลาวนั้นไม่เหมือนประเทศไทย

ที่โครงสร้างนี้มีหน่วยไกล่เกลี่ยบ้าน ที่ประกอบด้วยหัวหน้าคณะกรรมการชุดต่างๆมารวมกันเป็นทีมงานที่ทำหน้าที่แก้ปัญหาความขัดแย้งในชุมชน ผมถามว่าลองยกตัวอย่างการแก้ปัญหาความขัดแย้งในชุมชนโดยหน่วยไกล่เกลี่ยบ้าน หัวหน้าหน่วยตอบว่า เวลามีวัยรุ่นกินเหล้าแล้ววิวาทกัน ก็เรียกทั้งสองฝ่ายมาพูดคุยกัน ซึ่งการไกล่เกลี่ยนี้ใช้ฐานของวัฒนธรรมชุมชนที่สืบต่อกันมาดั้งเดิม และใช้ “ระเบียบบ้าน”

เมื่อซักไซ้พบว่าบทบาทหน่วยไกล่เกลี่ยนี้ช่างเหมือน “ระบบเจ้าโคตร” ของสังคมชุมชนอีสานโบราณที่เจ้าโคตร หรือผู้ใหญ่ของตระกูล ของชุมชน ที่เป็นที่เคารพนับถือทั้งชุมชนจะทำหน้าที่เรียกลูกหลานที่เป็นคู่กรณีมาคุยกัน บนฐานของความรัก ความเอ็นดู เมตตา โน้มน้าวให้คู่กรณีลดราวาศอก เพื่ออยู่ร่วมกัน ผู้อาวุโสเหล่านั้นผ่านชีวิตมากมาย ย่อมรู้จักประวัติของพ่อแม่ ญาติพี่น้องทั้งสองฝ่าย การสาธยายอดีตที่ผูกพัน ช่วยเหลือกันมา อดอยากร่วมกัน รักใคร่สามัคคี กัน ด้วยท่าที ด้วยคำพูด สำเนียง สิ่งเหล่านี้ทำให้กรณีความขัดแย้งจบลงที่การขอขมาลาโทษ และยกโทษให้แก่กัน…หน่วยไกล่เกลี่ยทำหน้าที่เหมือนกัน

อย่างไรก็ตามทุกกรณีไม่ได้จบลงทั้งหมด อาจจะมีบางคู่ที่ไม่ยอมจบ ระเบียบบ้านก็กำหนดไว้หลายขั้นตอน จนที่สุดเมื่อ เอาไม่อยู่ ก็ส่งเข้าระบบการปกครองโดยกฎหมายรัฐ คือระบบศาล..

ส่วนตัวผมสนใจกระบวนวิธีนี้มากและสนใจที่จะศึกษารายละเอียดลงไปอีก ผมขอระเบียบบ้านจากหมู่บ้านแห่งหนึ่งในลาวมาศึกษา อาว์เปลี่ยนกรุณาอ่านและขยายความให้ฟัง ลองดูตัวอย่างนะครับ

……………..

มาตรา 4 บุคคลใด ครอบครัวใด ได้ลักเอาทรัพย์สิน สิ่งของคนอื่นมาเป็นของตนเอง ถ้าว่าการจัดตั้งสืบรู้ มีหลักฐานเพียงพอ ครั้งที่ 1 จะปรับไหม 100,000 กีบ ถึง 300000 กีบ พร้อมทั้งเขียนใบสำรวจ ศึกษา อบรม ส่วนค่าเสียหายของเจ้าของทรัพย์สิน มอบให้ผู้กระทำผิดเป็นผู้รับผิดชอบทั้งหมด ในกรณีร้ายแรง มีความเสียหายหลวงหลาย ทั้งเป็นของรวมหมู่บ้านของรัฐ แม่นประกอบคดีส่งให้ขั้นเทิงเป็นผู้พิจารณา และปฏิบัติตามกฎหมาย

มาตรา 5 บุคคลใดทิ่มระเบิด ซ๊อทปลา เบื่อปลา เบื่อสัตว์ทุกชนิด ถ้าผู้ใดละเมิด ครั้งที่ 1 ปรับไหม 500,000 กีบ ถึง 800,000 กีบ พร้อมทั้งยึดเอาอุปกรณ์ทั้งหมด ในกรณีผู้กระทำผิดถ้าบ่เข็ดหลาบ แม่นประกอบคดี ส่งให้ขั้นเทิงปฏิบัติตามกฎหมาย

มาตรา 7 บุคคลใดตัดไม้ทำลายป่าเลื่อยไม้แบบซะซายโดยบ่ได้รับอนุญาตจากการจัดตั้งขั้นบ้านจะต้องถูกปรับไหม 50,000 กีบ ถึง 100,000 กีบต่อ 1 ครั้ง หาก มีความเสียหายอย่างหลวงหลาย แม่นประกอบคดีส่งให้ขั้นเทิงปฎิบัติตามกฎหมาย

มาตรา 11 บุคคลใดยังได้ก่ออาละวาด ตีกัน หรือทำให้ผู้อื่นบาดเจ็บแล้วจะถูกปฏิบัติดังนี้ ครั้งที่ 1 ผู้ต้นเหตุลงมือก่อน ทำให้ผู้อื่นบาดเจ็บจะถูกปรับไหม 500,000 กีบ ถึง 1,000,000 กีบ พร้อมทั้งดูแลผุ้บาดเจ็บ และทำสู่ขวัญตามฮีตคองประเพณี ในเมื่อบาดเจ็บสาหัส ร้ายแรง แม่นมอบให้เจ้าหน้าที่ดำเนินคดีตามกฎหมาย

มาตรา 12 บุคคลใดมีผัวหรือเมียเป็นครอบครัวแล้วยังมีการพัวพันแอบชู้สาวกับคู่ผัวเมียคนอื่น ทำให้ครอบครัว หรือคู่ผัวเมียแตกแยก ทำให้ผัวเมียปะร้างกัน เกิดปัญหาในครอบครัว การจัดตั้งจะต้องปรับไหม 100,000 กีบถึง 500,000 กีบในกรณีผู้กระทำผิด ถ้าหากบ่เข็ดหลาบครั้งต่อไป แม่นประกอบคดีส่งขั้นเทิงประกอบคดีตามกฎหมาย

มาตรา 14 ถ้าบุคคลใดสัญจรไปมา ยามดึกเปิดเทป ซีดี เครื่องเสียงอื่นๆเกินขอบเขต เมื่อถึง 4 ทุ่ม 30 นาที ต้องยึดเอาไว้ ถ้าครอบครัวใดจัดงาน แม่นผูกแขน งานดองหรืออื่นๆ ต้องเสนอ ปกส(ตำรวจ) บ้าน หรือนายบ้านเพื่ออนุญาตก่อน ถ้าครอบครัวใดยังละเมิดไม่ปฏิบัติ ครั้งที่ 1 จะถูกศึกษา อบรม และกล่าวเตือน เขียนใบสำรวจ ครั้งที่ 2 จะปรับไหมแต่ 50,000 กีบ ถึง 100,000 กีบ

มาตรา 15 ห้ามไม่ให้แตกแยกความสามัคคี สร้างความปั่นป่วน ผิดข้องต้องการ กันในครอบครัว และบุคคลอื่น บ่จ่มเหล้า ดูหมิ่น นินทา อนาจาร ป้อยด่าซะซายใส่การจัดตั้ง และทำให้ทุกคนในการจัดตั้งเสียหาย เสียศักดิ์ศรี จะถูกปรับไหม ครั้งที่ 1 50,000 กีบถึง 200,000 กีบ ถ้าต่อไปไม่เข็ดหลาบ แม่นประกอบคดีส่งให้ขั้นเทิงดำเนินคดีตามกฎหมาย

มาตรา 16 ทุกครอบครัว เมื่อมาประชุม ห้ามไม่ให้ผู้หญิงนุ่งทรงขาสั้นและเสื้อสายเดี่ยวมาประชุม และบ่ให้กินเหล้าเมามาประชุมบ้าน และหนีจากกองประชุมที่ประชุมบ่ทันแล้ว ถ้าผู้ใดยังละเมิด ครั้งที่ 1 ถูกกล่าวเตือน ศึกษา อบรม ครั้งที่ 2 จะปรับไหม 50,000 กีบ ถึง 100,000 กีบ

มาตรา 17 บุคคลใด เที่ยวโสเภณี ครั้งที่ 1 จะถูกปรับไหม 200,000 กีบถึง 500,000 กีบ ครั้งที่ 2 จะปรับไหม 1,000,000 กีบ ครั้งที่ 3 แม่นประกอบคดีส่งขั้นเทิงปฏิบัติตามกฎหมาย

หมู่บ้านปกครองกันเอง ออกระเบียบบ้านเอง ยอมรับเอง และถือปฏิบัติกันอย่างเคร่งครัด สังคมลาวจึงมีความสงบค่อนข้างสูง ทุกคนในระดับบ้านสนับสนุนให้เอาระเบียบกลุ่มผู้ใช้น้ำมาขึ้นเป็นระเบียบบ้าน และประกาศใช้ตามขั้นตอน คิดว่าน่าสนใจในมุมที่ชาวบ้านจัดการกันเอง

การที่รัฐให้อำนาจปกครองกันเองแก่ชุมชนขั้นพื้นฐานแบบนี้นั้น มันก็เป็นการกระจายอำนาจแบบหนึ่งที่เมืองไทยร้องหา…

เรื่องนี้มีรายละเอียดอีกมาก แต่หลักการน่าสนใจมากครับ ย้อนกลับมาที่สังคมบ้านเรา เมาประชาธิปไตย หรือบางครั้งสิทธิมนุษยชนกลายมาเป็นข้ออ้าง

แต่วัฒนธรรม ประเพณี ดีงามของเราที่เรียกทุนทางสังคมนั้นละเลยกันหมดสิ้น ไม่เห็นอ้างหรือเรียกร้องกันเลย หรือมองไม่เห็นของดีดั้งเดิมของเราเสียแล้ว…

เมื่อไปต่างถิ่น ชอบที่จะเดินชมบ้านเมือง วิถีชีวิตของถิ่นนั้น แม้ว่าสิ่งที่เห็น และสิ่งที่คิด อาจจะไม่ใช่ความจริงที่เป็นจริงๆ แต่ที่เห็นไม่น่าที่จะต่างจากที่คิด เพราะประสบการณ์ที่ผ่านพบ พอประเมินได้ระดับหนึ่ง

กลางนครหลวงเวียงจัน ที่ตรงข้ามผืนแผ่นดินไทยที่ อ.ศรีเชียงใหม่ นั้น ใครที่เรียนประวัติศาสตร์ย่อมทราบดีว่า สองฝั่งนั้นคือญาติพี่น้องกันมาแต่บุราณ เมื่อการเมืองเปลี่ยนไป การล่าเมืองขึ้นและอื่นๆทำให้แม่น้ำโขงต้องแบ่งพี่แบ่งน้องออกเป็นสองประเทศ การบริหารบ้านเมือง ทำให้สองฝั่งแตกต่างกันพอสมควร แต่ความเป็นเครือญาติไม่ได้แตกต่างออกไป

ทั้งเช้าและเย็น ชายฝั่งนครหลวงเวียงจันเต็มไปด้วยผู้คนมานั่งชมธรรมชาติ ถึงที่สุดแล้วมนุษย์ก็วิ่งหาธรรมชาติ ขณะที่ทางเดินชีวิตอยู่ในป่าคอนกรีต

มุมของภาพนี้ไม่มีอะไรวิเศษ แต่หากเป็นชายฝั่งมหานครนิวยอร์ค หรือแม้แต่กรุงเทพฯ คงไม่มีภาพนี้คงอยู่ ทุนมหาศาลคงมาแปรสภาพธรรมดานี้ให้กลายเป็นแหล่งดึงเงินทองเข้ากระเป๋าบุคคลที่เรียกว่านักธุรกิจ ดึงธรรมชาติออกห่างจากความเป็นสื่งธรรมดา

ขอบคุณนครหลวงเวียงจัน ที่ยังคงวิถีมนุษย์ริมน้ำที่ธรรมดาให้ได้สัมผัส

ก่อนที่อาทิตย์จะลอยสูงขึ้น แล้วดึงคนกลับเข้าไปสู่ป่าคอนกรีตอีกครั้ง…

อาชีพคล้ายแบบนี้ในเมืองไทยที่ดงหลวง ชาวบ้านเรียกผีพลาย เพราะเดี๋ยวมาเดี๋ยวก็ไป ว่องไว ขยายตัวรวดเร็วเพราะรายได้ดี น่าที่จะพัฒนามาจากพ่อค้าเร่ที่ขายอาหารด้วยรถมอเตอร์ไซด์ ในเมืองไทย

รูปนี้อยู่ในชนบทลาว ผมไม่มีโอกาสซักถามชาวบ้านเรื่องนี้ เพราะกำลังเก็บข้อมูลอยู่ แต่คว้ากล้องมาถ่ายรูปไว้ได้ ชาวบ้านบอกสั้นๆว่าส่วนใหญ่เป็นคนเวียตนาม เป็นเด็กรุ่น หรือวัยหนุ่มเวียตนามที่ยึดอาชีพนี้ ดูซิ ล้วนเป็นของใช้ในครัวเรือนที่จำเป็นต้องใช้ สารพัด ภาชนะใหญ่ขวามือบนนั้นน่าจะเป็น “โตก” ที่ทางภาคเหนือของไทย หรืออีสาน นิยมใช้กันมาแต่โบราณ ซึ่งเป็นวัฒนธรรมเดียวกันกับประเทศลาว

แต่นี่เป็นอลูมิเนียมแล้ว ภาชนะสมัยนี้ใช้วัสดุพื้นบ้านเช่น ไม้ หวาย หมดไปแล้ว โลหะก็เข้ามาแทนที่ อาจจะเป็นตัวชี้วัดอีกตัวหนึ่งถึงการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมโลก

พี่น้องลาวต่างก็พูดว่า คนเวียตนามนั้นขยัน ทำงานไม่เลือก นี่เองที่ทำให้ประเทศของเขาก้าวไปข้างหน้าอย่างรวดเร็วมาก

หันมามองสังคมเรา ยังทะเลาะกันไม่เสร็จเลย อิอิ

เข้าฤดูหนาวนานพอสมควรแล้วในความรู้สึกผมก็ไม่หนาวเท่าไหร่ เรียกว่า อากาศกำลังดีมากกว่า ไม่ร้อนจนเหงื่อโซก และไม่หนาวสั่นสะท้าน ไม่ได้ออกรอบ ตีกอล์ฟมานานแล้วเพราะงานเขียนล้นมือให้ก้นติดกับเก้าอี้มากกว่า ยิ่งงานใหม่นั้นต้องปรับบรรยากาศการทำงาน การทำรายงานใหม่ด้วย

พี่น้องลานที่ขอนแก่นมีหลายคน ก็ไม่ค่อยได้พบปะกันหากไม่มีการนัดพิเศษ ต่างคนก็มีภารกิจของตัวเอง มากบ้างน้อยบ้างตามเงื่อนไข

สองสามวันก่อนทราบว่าจอมป่วนจะเดินทางไปสวนป่า เลยขอให้แวะขอนแก่นหน่อย คิดถึง จอมป่วนก็รับปากจะมาทานกาแฟที่ร้านเพื่อนออต หน้าสถานีรถไฟ

เมื่อเช้าเก้าโมงกว่าๆ นั่งเขียนรายงานตั้งแต่เช้า อยากจะเร่งให้เสร็จเร็วๆจะได้ไปทำอย่างอื่นบ้าง คนข้างกายก็ก้มหน้าทำรายงานด่วนของเธอ อยากให้เสร็จก่อนพาครอบครัวเที่ยวปีใหม่กัน พ่อแม่ลูกไม่ค่อยพบกัน มีแต่โทรศัพท์หากันจนบริษัทบริการมือถือรวยล้นฟ้าไปแล้ว (อิอิ เว่อไปหน่อย…) จอมป่วนโทรมาบอกว่าจะถึงขอนแก่นเร็วกว่าที่นัดหมาย..

ได้เลย ..รีบจัดการตัวเอง โทรนัดป้าหวาน ไปรับป้าหวานไปที่ร้านนัดหมาย อ้าวจอมป่วนมาถึงแล้ว… มีออตคอยอยู่แล้ว มีรานี และครูสุมาด้วย ดีจัง ไม่ได้พบมานานแล้ว

ถามไถ่กัน ถามถึงคนนั้นคนนี้ ครูสุถามป้าหวานว่ามาในลานได้อย่างไรนี่.. ป้าหวานยิ้มหวานตามสไตล์ แล้วก็เล่าให้ฟัง พาดพิงไปถึงใครต่อใครมากมายที่คิดถึงกัน แล้วป้าหวานก็ยกหูโทรศัพท์คุยกับหนุ่มเชียงรายผู้มีหนวดงาม แล้วก็ให้คนโน้นคนนี้ได้คุยกันให้หายคิดถึง

น้องรานีและครูสุบอกว่าอยากจัดเฮฮาเหมือนที่ดงหลวงอีก ชอบบรรยากาศแบบนั้นมาก ผมก็ว่าหากสมาชิกพร้อมใจกันก็ยินดีประสานงานได้ และเห็นด้วยที่อยากให้เกิดแค้มป์เฮฮาศาสตร์อีกหลังจากที่ห่างหายไปนาน

ที่ไหนก็ได้ที่เป็นป่าเขา แม้ในลาว ว่างั้น แต่ที่ลาวนั้นต้องปรึกษาอาวเปลี่ยน

จอมป่วนมีนัดหมายรายทางอีกก่อนถึงสวนป่า จึงร่ำลากันเมื่อถึงเวลาอันควร

ที่ไหนก็ได้ที่มีพี่น้องเฮฮาศาสตร์ มันอบอุ่น อ่ะ..

หลังจากตระเวนเก็บข้อมูลแล้วก็ถึงเวลาเขียนรายงาน

//\\

งานพัฒนาสังคมชุมชน คืองานแก้ปัญหาความด้อยของคนในชุมชน

เป็นงานที่เอาปัญหาของคนอื่นมาคิด แก้ไขร่วมกับเขา ฯลฯ

มีเรื่องราวมากมายที่สะท้อนสภาพสังคม ความคิด พฤติกรรม ความเชื่อ

เห็นเขา เห็นโลก เห็นเรา..

ฝูงนกกระยางลงกินอาหารกลางทุ่งนาข้าวที่เพิ่งเก็บเกี่ยวเสร็จที่ เมือง Paksan แขวง บริคัมไซ ลาว

ไม่ได้เห็นนกกระยางเป็นฝูงมากกว่า 50 ตัวมานานแล้ว ส่วนใหญ่ก็เห็นเดี่ยวๆ หรือไม่กี่ตัว นี่เป็นฝูงเลย

มีร้านอาหารแห่งหนึ่งอยู่ชายโขง

เมืองจันทะบุลี แขวงเวียงจัน

ดูชื่อร้านซี จ๊าบบจริงๆ

ท้องฟ้าวันนี้ของ ปชป.

แต่มันไม่ใสแจ๋วนะ

มันเป็นธรรมชาติของวิถี

อยู่..ท่ามกลางความแตกต่าง

***