ลานเก็บเรื่องมาเล่า

วันที่ผมกลับไปบ้าน ผมไปนั่งมุมนี้มองดูวัดตูม วัดที่ผมเติบโตเคียงคู่ข้างวัดมาตลอด รั้วบ้านผมติดวัดมีคลองเล็กๆคั่นอยู่ วัดแห่งนี้มีพระมากน้อยแปรเปลี่ยนไปตามช่วงเวลา บางพรรษามีพระเต็มวัด คึกคักมาก บางปีมีแต่หลวงตาเจิมอยู่องค์เดียว

หอระฆังนั่นมีก่อนผมเกิด สมัยเด็กๆผมชอบไปแย่งไม่ตีจากพระเณรที่เจ้าอาวาสมอบหมายให้มีหน้าที่ตีระฆัง ทางวัดได้เงินจากการทอดผ้าป่าจึงเอาเงินมาบำรุงซ่อมแซมแล้วทาสีใหม่

ผมมองไปใต้ถุนกุฏิพระ นั่นคือเรือขึ้นคาน เรือวัดที่พระใช้บิณฑบาตในช่วงน้ำท่วม ผมจำได้มีเรื่องราวมากมายเกี่ยวกับเรือนี้ บางปีเรือล่มพระเกือบจมน้ำมรณภาพ เพราะมีคลื่นจากเรือสินค้าผ่านมา บนเรือวัดนั้นมีพระสององค์นั่งตั้งลำเรือไม่ถูกคลื่นเลยทำให้เรือล่ม บาตรพระจมน้ำหายไป ชาวบ้านมาช่วยพระกันเต็มทั้งหมู่บ้าน เพราะพระมีจีวรพะรุงพะรังไม่สะดวกในการว่ายน้ำ จึงอันตรายมาก

ข้างๆเรือที่ขึ้นคานนั้นคือ “สีฝัด” หรือเรียกสีฝัดข้าว คนในเมืองคนภาคอื่นไม่รู้จัก เพราะเป็นเครื่องมือองค์ประกอบหนึ่งของการทำนาของภาคกลาง ภาคอีสานกับภาคเหนือใช้พัดวีเมล็ดข้าวเพื่อให้เมล็ดข้าวลีบ หรือสิ่งที่ไม่ใช่ข้าวกระเด็นออกไป เมล็ดข้าวหนักกว่าก็จะไม่ปลิวไปไหน แต่ภาคกลางใช้เครื่องสีฝัดเป็นเครื่องมือแยกเมล็ดข้าวออกจากทุกอย่างที่ไม่ใช่เมล็ดข้าว

ผมคุ้นเคยสีฝัดเพราะถูกพ่อใช้ให้ช่วยทุกอย่าง เป็นแรงงานช่วยกันแบกไปวางไว้ในที่ที่เตรียมไว้ ทำหน้าที่ขนข้าวจากกองที่นวดแล้วเอามาใส่เครื่องรับด้านบนของตัวสีฝัด ก่อนจะฝัดเอาฝุ่นละออง ข้าวลีบ ฯลฯ ออกไปจากเมล็ดข้าว จะเหลือเมล็ดข้าวล้วนๆไหลลงมาด้านหน้าของสีฝัด เป็นแรงงานหมุนใบพัดให้เครื่องทำหน้าที่ของมัน การหมุนต้องไม่เบา หรือแรงเกินไป หากเบาไปเศษสิ่งที่ไม่ต้องการก็อาจจะไม่หลุดไปหมด อาจตกมาพร้อมกับเม็ดข้าว เมล็ดข้าวก็มีการปน สิ่งแปลกปลอม ขายไม่ได้ราคา หรือถูกหักสิ่งเจือปน หากฝัดแรงไป เมล็ดข้าวก็อาจจะปลิวไปกับลมที่พัดนั่น ก็เสียหายอีก

ไม่ใช่มีแรงเท่าไหร่ก็ใส่เข้าไป มันมีศาสตร์ มีศิลป์มีองค์ความรู้ของมัน ไม่มีคู่มือ มีแต่สั่งสอนแล้งลงมือทำเลย ติชมกันตรงนั้น ที่คือการเรียนจากการปฏิบัติจริงเด็กชนบทจึงรู้จัก ใครมาเปลี่ยนเมื่อเมื่อยเกินไป เขาก็รู้ว่าจะใช้แรงเท่าไหร่จึงพอเหมาะ

สีฝัดคือเทคโนโลยี แบบง่ายๆ ไม่ซับซ้อน แต่ให้ประโยชน์มาก ทั้งหมู่บ้านไม่จำเป็นต้องมีทุกหลังคาเรือน ขอหยิบขอยืมกันได้ หมดหน้านาก็ล้าง ทำความสะอาด แล้วเอาน้ำมันยางชโลมรักษาเนื้อไม้เอาไว้ใช้งานปีต่อไป ตั้งแต่มีเครื่องไถนา เครื่องนวดข้าว เครื่องฝัดข้าวที่เป็นเครื่องจักรกลที่ใช้น้ำมัน เจ้าสีฝัดก็หมดบทบาทลง กระเด็นมาอยู่ใต้ถุนวัด และหรือไปอยู่ในแหล่งรวบรวมของเก่าเพื่อขาย

จากข้อมูลอาจารย์ goo ทราบว่ามีการซื้อขายเพื่อเอาไปแต่งบ้าน ร้านอาหาร และอื่นๆในราคา 3,500 บาทต่อหลัง เหมือนเครื่องมือโบราณอื่นๆที่กลายเป็นเครื่องตกแต่งไปแล้ว

ไปพบภาพนี้ของอาจารย์วิรัตน์ ที่ g2k จึงขออนุญาตนำมาให้ชมกันครับ

http://gotoknow.org/blog/civil-learning/321493

สมัยอยู่ที่เชียงใหม่ก็เห็นการเกิดขึ้นของตลาดต้นพะยอม หลัง มช. มันเริ่มจากถนนหลัง มช.นั้น มีนักศึกษาชอบใช้ขี่มอเตอร์ไซด์ เข้า-ออก ทั้งไปในเมืองและไปสวนดอก ภาษา มช.เรียกสวนดอกก็หมายถึงโรงพยาบาลสวนดอก หรือคณะแพทย์ศาสตร์และคณะต่างๆสายวิทยาศาสตร์ทั้งหลาย

ตลาดต้นพะยอมเริ่มจากชาวบ้านเอาสินค้าพื้นบ้านมาวางขายเพียงสองสามคน และขายได้ นับวันก็ขยายจำนวนแม่ค้าที่เป็นชาวบ้านและชนิดสินค้ามากขึ้น แล้วก็ไม่พ้นนักธุรกิจที่เห็นอนาคตว่าควรจะทำอะไร การซื้อขายที่ดินก็ระเบิดขึ้นแล้วก็พัฒนามาจนปัจจุบัน

ทุกวันนี้ตลาดต้นพะยอมรถติดทั้งเช้าและเย็น..

ไม่ไกลจากกบ้านผมที่ขอนแก่นมีซอยเล็กๆซึ่งเป็นชุมชนค่อนข้างใหญ่ที่เรียกชุมชน หนองใหญ่ ไปพ้องชื่อหมู่บ้านหนองใหญ่ของเพลงดาวมหา’ลัย หรือเปล่าผมไม่ทราบ แต่ชุมชนนี้เป็นชุมชนเก่าแก่แห่งหนึ่งของขอนแก่น อาชีพเดิมของชาวบ้านก็ทำนาหมู่บ้านที่ผมอาศัยอยู่คือที่นาเดิมของชาวหนองใหญ่ เมื่อเวลาเปลี่ยนไป มีการตัดถนน มีการสร้างสถาบันการศึกษาสถานที่ราชการ… ลูกหลานก็เรียนหนังสือกัน แล้วอาชีพทำนาก็ลดลงลดลง ชาวนากลายเป็นลุกจ้างร้านอาหาร เปลี่ยนอาชีพไปเป็นแรงงานต่างๆในเมือง บางคนก็ไปเอาดีทางเป็นช่างไม้ ช่างปูน ช่างไฟฟ้ารับจ้างอย่างอิสระ สตรีชาวนาหนองใหญ่ก็ไปรับจ้างทำงานบ้าน รับจ้างรีดผ้า ซักผ้า …

แล้ววันหนึ่งชาวบ้านก็เอาของพื้นบ้านมาวางขายปากซอย ขายดิบขายดี แล้วก็ขยายออกไปเรื่อยๆ บ้านในซอยถูกดักแปลงเป็นร้านค้า บ้านในซอยมีการซื้อขายกันราคาแพงๆเพราะต้องการทำมาค้าขาย สินค้ามีทุกชนิดส่วนใหญ่ก็เป็นอาหาร เพราะเป็นตลาดเย็น ขายดิบขายดี คนในเมืองขอนแก่นที่ต้องการของพื้นบ้าน ของสดๆก็จะขับรถมาที่นี่ การเกิดตลาดทำให้ชุมชนเปลี่ยนแปลงไปมากมาย ถนนสายหลักรถติดเพราะใครๆที่ขับรถต่างก็อยากจอดใกล้ๆตลาด ลงเดินซื้อแล้วกลับมาที่รถง่ายๆ แต่ก็จะจอดซ้อนคัน ถนน 4 เลนก็เหลือเพียงเลนเดียว แถมยังมีคนเดินข้ามถนนตลอด รถไม่ติดได้ไง เพราะถนนเส้นนี้เป็นสายหลักที่จะไปอำเภอรอบนอกและจังหวัดกาฬสินธุ์ มหาสารคาม ร้อยเอ็ด สกลนคร หรือไหนๆที่อยู่ทางตะวันออกของเมืองขอนแก่น

ครอบครัวผมก็ฝากท้องที่นี่ ซื้อทั้งของสดนำไปประกอบอาหาร หรืออาหารสำเร็จรูป ผมชอบสินค้าพื้นบ้าน มะรุมที่แกะเสร็จเรียบร้อยแล้ว ข้าวโพดข้าวเหนียว ผักพื้นบ้านสารพัดชนิด บางชนิดที่ปลูกเองได้ก็ไม่ซื้อ

เย็นวันนั้นผมเห็นเด็กผู้ชายมานั่งกับแม่และแม่ก็เอาน้องเล็กนั่งตัก เธอขอทานครับ ผมยืนอยู่ห่างๆเฝ้าสังเกตพฤติกรรมของเด็กและแม่คู่นี้ เด็กผู้ชายนั้นดูหน้าตาดี หล่อเหลาไม่เบา และดูสายตาเขาไร้เดียงสาเหลือเกิน เขาคงไม่เข้าใจอะไรว่าทำไมแม่ต้องมานั่งขอทานเช่นนี้ เขาน่าจะเรียนหนังสือแล้วกลับมาบ้านจึงมานั่งกับแม่ เพราะคงไม่รู้จะไปไหน

เด็กเฝ้ามองด้วยสายตาน่าสงสารมากครับ ดูคนโน้นคนนี้เดินผ่านไปมาด้วยของกินเต็มมือ บางคนก็เอาเศษสตางค์หย่อนใส่กระป๋องใบเล็กๆในมือแม่…

พักใหญ่ๆแม่หันมาเห็นผมยืนมองเขาอยู่จึงคว้าหัวลูกไปซุกตัก นัยว่าไม่อยากให้ผมถ่ายรูปอะไรทำนองนั้น เด็กไม่รู้เรื่องอะไรก็โน้มตัวไปตามแม่ เธอไม่ใช่คนสกปรก เหมือนว่าเป็นวณิพกใหม่ เธอคงมีเรื่องราวในครอบครัวชุดใหญ่ เธอคงไม่มีทางออกอะไรมากนัก แต่ความรับผิดชอบที่ต้องแบกภาระลูกสองคนก็ต้องดิ้นรนไป เมื่อไม่มีหนทางใดๆ ก็ใช้วิธีนี้แหละ ผมเชื่อว่าไม่มีใครอยากทำเช่นนี้หรอก ผมเชื่อว่าไม่มีแม่คนไหนที่อยากเอาลูกมานั่งตรงนี้ ด้วยสถานะนี้..

ความจริงในตลาดแห่งนี้มีวณิพกหลายราย ส่วนใหญ่เป็นผู้เฒ่าสูงอายุทั้งชายหญิง และคนพิการ แต่เพิ่งจะเห็นเธอคนนี้เป็นครั้งแรก ขณะที่ผมยืนคอยคนข้างกายไปซื้อสิ้นค้ากลับบ้านบางอย่าง เฝ้าสังเกตแม่ลูกคู่นี้จนเธอรู้สึกว่ามีคนจ้องเธอจึงให้ลูกเดินกลับบ้านไป

ผมอยากรู้เรื่องราวชีวิตของครอบครัวนี้ แต่คงไม่เหมาะสมที่จะมานั่งสัมภาษณ์กันที่นี่ กลางตลาดคนเดินนี้ ผมบริจาคเงินจำนวนหนึ่งก่อนที่จะหอบอาหาร กลับบ้านด้วยคิ้วขมวด..ถึงชีวิต ความยากจน การไม่มีทางเลือก บางคนมีเงินล้นฟ้า แต่บางคนเอาตัวไม่รอด ต้องมานั่งกลางถนนรอเมตตาจากคนด้วยกัน เพราะเธอไม่มีทางเลือก

หรือนี่คือทางเลือก