แสดงความเห็นต่อโจทย์พ่อครูบาฯ 2
โจทย์ ที่พ่อครูบาฯตั้งไว้ ว่า จะเอาความรู้ในสถาบันอุดมศึกษาที่มีอยู่ออกไปพัฒนาวิถีชุมชนอย่างมีส่วนร่วมได้อย่างไร..??
ยกที่ 1 ผมคิดว่ามหาวิทยาลัยมีข้อจำกัด หากท่านอธิการบดีสั่งรวบรวมนวัตกรรมทั้งหมดที่ถูกผลิตขึ้นมาในมหาวิทยาลัยเอามากองรวมกัน ทั้ง Hard & soft innovation ผมก็คิดว่ายังทำงานภายใต้ข้อจำกัดของกรอบระเบียบ ข้อบังคับ กฎเกณฑ์ของระบบมหาวิทยาลัย แม้ว่าจะยืดหยุ่นมากกว่าระบบราชการทั่วไปก็ตาม แต่ก็เป็นความพยายามที่ควรสนับสนุนยิ่งนัก
มหาวิทยาลัย
ยกที่ 2 นวัตกรรมที่มหาวิทยาลัยผลิตขึ้นมานั้น “มาจากความต้องการของชุมชน หรือมาจากความอยากรู้ของคณาจารย์ในมหาวิทยาลัย” แตกต่างกันมากนะครับ เพราะความต้องการของชนบทนั้นจะถูกออกแบบนวัตกรรมให้เหมาะสมสอดคล้องกับสภาพชนบทเพราะเป็นตัวตั้ง แต่หากนวัตกรรมนั้นมาจากคณาจารย์อยากทำ อาจจะไม่เหมาะ ไม่สอดคล้องกับชนบท หรืออาจจะต้องถูกดัดแปลงอีกมากก็ได้ เหมือนที่พ่อครูกล่าวว่าเพลงลูกกรุงนั้นจะเอาไปให้ลูกทุ่งร้องนั้นมันคนละคีย์กันครับ แต่ก็เป็นความพยายามที่ควรสนับสนุนยิ่งนัก
ชุมชนชนบท
ยกที่ 3 แม้ว่าจะรู้ความต้องการของชนบท หรือความอยากของคณาจารย์สอดคล้องกับความต้องการของชนบท กระบวนการเอานวัตกรรมไปสู่ชนบทนั้นคืออย่างไร บ้าง อบรม หรือศึกษาดูงาน หรือทั้งสองอย่าง หรือ ฝึกทำ หรือทำแปลงสาธิต หรือตั้งศูนย์เรียนรู้ หรือ ลองผิดลองถูกกันไป หรือ…..ใครเป็นคนออกแบบกระบวนการนี้ เอาละให้เกษตรกรมีส่วนร่วม แต่กระบวนการให้มีส่วนร่วมก็มีรายละเอียดมากมาย บ่อยครั้งนวัตกรรมนั้นนำเสนอโดยคนข้างนอก ให้ชาวบ้านออกความเห็นสองสามคนแล้วก็บอกว่าชาวบ้านมีส่วนร่วมแล้ว โดยทั้งกระบินั้นมาจากคนข้างนอกผลักดันมากกว่า แต่ก็เป็นความพยายามที่ควรสนับสนุนยิ่งนัก
ชาวบ้าน
ยกที่ 4 ชนบทไม่ได้บริสุทธิ์ผุดผ่อง มีทั้งน่ารักน่าชัง ทั้งน่าสงสารและน่าตียิ่งนัก ข้อจำกัดของมหาวิทยาลัยนั้นเรื่องหนึ่งคือเวลาที่มีกำหนดตายตัว งานชิ้นนี้ต้องทำภายใน สามเดือน แปดเดือน แต่หลักการ “เข้าใจ เข้าถึง พัฒนา” นั้น บางเรื่องต้องใช้เวลาเข้าใจมากมาย โดยเฉพาะส่วนลึกที่เป็น soft side ราชการมักให้ผู้ใหญ่บ้านเชิญชาวบ้านเป้าหมายมาประชุมที่ศาลาวัด ท่านทราบไหมว่าชาวบ้านที่มานั่งทั้งหมดนั้นน่ะ แต่ละคนมีรายละเอียดอย่างไรบ้าง หากไม่เข้าใจแล้วจะทำงานพัฒนาอย่างไรล่ะ มันก็แค่เอาลงไปใช่ไหม… ในทางการแพทย์เขาใช้คำว่า Triage ในทางการพัฒนาชนบทเราก็ใช้คำนี้เราต้องเข้าใจรายบุคคล รายครัวเรือน แล้วจึงรู้ตื้นลึกหนาบางของปัญหาแต่ละคน แล้วการเยียวยารักษาจึงจะเหมาะสมถูกต้อง สอดคล้อง เพราะปัญหาแต่ละคนแต่ละครอบครัวไม่เหมือนกัน หรือเหมือนกันแต่หนักเบาไม่เท่ากัน อาจจะหนักเท่ากันแต่เงื่อนไขแต่ละครอบครัวไม่เหมือนกัน ครอบครัวอาจจะเหมือนกัน แต่บุคลิกภาพแต่ละคนแตกต่างกัน…. เราต้องแยกแยะ จำแนก จัดกลุ่ม จัดหมู่ จัดพวกของคนและปัญหาออกมาแล้วก็แก้ไขกันไปตามเหตุปัจจัยแต่ละคน งานแบบนี้จะมาแล้วไปแบบราชการนั้นไม่ได้ ต้องลงคลุกคลีตีโมงกันพักใหญ่ๆ หากมาแล้วไป ไม่มีความผูกพันเลย ชาวบ้านก็หลอกกินเอาได้ โดยที่ปัญหาไม่ได้รับการแก้ไข
ยกที่ 5 การทำงานชนบทไม่เหมือนการผสมสารเคมีในห้องทดลอง เมื่อเอาไฮโดรเจนสองส่วนมาผสมกับอ๊อกซีเจนหนึ่งส่วนแล้วจะได้น้ำออกมาทันที (H2O) แต่คนมีพื้นฐาน มีที่มาที่ไป มีฐานประวัติชีวิตที่เกี่ยวข้องกับพื้นที่และชุมชน สิ่งแวดล้อม แม้เอาการฝึกอบรมเข้าไป เอาการศึกษาดูงานเข้าไป เอาเครื่องไม้เครื่องมือต่างๆเข้าไป แต่บ่อยครั้งยังต้องการปัจจัยอื่นๆอีกมากมาย และไม่เหมือนกัน ชนบทที่สุรินทร์ กับที่สกลนครเงื่อนไขก็แตกต่างกัน แล้วทำอย่างไรล่ะมหาวิทยาลัยที่มีเงื่อนไข ข้อจำกัดมากมาย ผู้บริหารเข้าใจก็ดีไป หากไม่เข้าใจ ทีมงานอาจถูกฆ่าตายในทางการทำงานก็เป็นได้
ยกที่ 6 ส่วนที่สำคัญยิ่งคือ ด้าน Soft side ของตัวบุคคล ครอบครัว ชุมชน เราเอาชาวบ้านมาฝึกทหารก่อนที่จะเอาออกไปประจำการในสนามจริง เพราะอะไร ทุกท่านคงหาคำตอบได้ การที่พระคุณเจ้ามุ่งสู่หนทางละวางทั้งหมดก้าวเข้าสู่นิพพานนั้น สมณะรูปนั้นๆต้องฝึกฝนตนเองนานนับชั่วชีวิตทีเดียว หากเราจะสนับสนุนให้ชาวบ้านเดินทางไปสู่แนวทางการพึ่งตนเองนั้น การจะไปพูดไปจาเพียงไม่กี่คำนั้นคงไม่สำเร็จ โดยเฉพาะการทำอย่างไรจะขจัดคราบไคลของลัทธิบริโภคนิยม ค่านิยมของทุน แล้วก้าวเดินบนเส้นทางที่ต้องถูกยั่วยวนตลอดเวลานั้น เป็นเรื่องการต่อสู้ภายในทั้งสิ้น กระบวนการพัฒนาจึงทำงานด้านในด้วย เราอาจจะประสบผลสำเร็จในการสร้างรายได้ให้แก่เกษตรกรเป้าหมาย แต่ล้มเหลวลงหมดเพราะเกษตรกรคนนั้น ครอบครัวนั้นหลงใหลกับการบริโภค ที่ไม่มีวันจบสิ้น แต่งานพัฒนาชนบทไม่เน้นเรื่องนี้ เพราะเห็นผลยาก รายงานยาก ประเมินผลยาก สำเร็จยาก สร้างอาคารเสร็จก็รีบถ่ายรูปรายงานว่าทำสำเร็จแล้ว แต่การเอาอาคารไปใช้ประโยชน์นั้นถ่ายรูปไปครั้งเดียวก็อ้างไปหลายปี ทั้งที่การใช้ประโยชน์มีแค่ 6 เดือนแรกเท่านั้น…ผมจึงทึ่งกับ CUSO ที่หลังโครงการจบไปแล้ว 6 ปีเขาจึงมาประเมินผล..??!!
ยกที่ 7 องค์ประกอบที่สำคัญ ที่ไม่ยิ่งหย่อนกว่ากันคือ ผู้นำชุมชน พี่เลี้ยงจากภายนอก key person ในชุมชน ล้วนแล้วแต่มีความสำคัญมาก แต่ก็ขึ้นกับศักยภาพของแต่ละชุมชน จากบทเรียนเราพบว่า หมู่บ้านไหนผู้นำดีดี เท่ากับทำงานเสร็จไปครึ่งหนึ่งแล้วทีเดียว ตรงข้ามหากผู้นำในชุมชนไม่มี หรือไม่ดีก็เหนื่อยหน่อย หลายกิจกรรมก็ล้มลุกคลุกคลานเพราะขาดผู้รับผิดชอบ ขาดการรับลูกอย่างต่อเนื่อง เพราะขาดความตระหนัก หรือการให้ความสำคัญ ผู้นำชุมชนดีดีหายาก ยิ่งในปัจจุบันถูกการเมืองระบบใหญ่ระดับประเทศ และการเมืองท้องถิ่นระดับตำบลทาสีแดงไปหมด บทบาทที่เหมาะที่ควรก็ถูกเบี่ยงเบนไปเพื่อผลประโยชน์เสียสิ้น
ยกที่ 8 ระบบการเรียนรู้ในชุมชน ระหว่างชุมชน… การท่องเที่ยวไปในโลกกว้างย่อมเสริมสร้างโลกทัศน์ยิ่งนัก เห็นทั้งส่วนเล็กและใหญ่ เห็นแนวโน้ม เห็นที่ตั้งของปัญหาว่าอยู่ส่วนไหนของสังคม ของประเทศ ของการดำรงชีวิตอย่างมีสุข ปัจจุบันจึงต้องมีองค์กร และเครือข่าย เพราะการโดดเดี่ยวนั้นคือจุดอ่อนด้อย การรวมกลุ่มคือพลัง หากกลุ่มดี ระบบดี ก็พากันเดินทางไปข้างหน้าอย่างมีพลัง เพราะชุมชนเดิมของเรานั้นไม่ได้โดดเดี่ยว ชุมชนเดิมของเราเดินไปด้วยกัน พร้อมๆกัน จูงมือไปกัน ระบบกลุ่ม เครือข่ายจึงเอื้อให้นวัตกรรมต่างๆถูกถ่ายทอดจากคนหนึ่งไปสู่คนหนึ่งด้วยตัวของมันเอง บทเรียนตรงเหนือบ้านอาจจะถูกดัดแปลงไปอีกนวัตกรรมหนึ่งเมื่อเอาไปทำที่ท้ายบ้าน การเกิดขึ้น พัฒนา และถ่ายทอดนวัตกรรมนั้นต้องอาศัยกลุ่ม เครือข่าย… เครือข่ายคือระบบการเรียนรู้ในชุมชน..
ยกที่ 9 ย้ำเรื่องการเห็นคนชนบทต้องเห็นให้ทั้งหมด.. ความหมายคือ การที่ชาวบ้านเดินเข้ามาหาเราและเข้าร่วมกิจกรรมของเรานั้น เราไม่ใช่รู้จักชาวบ้านคนนั้นเท่านั้น ไม่พอ เราต้องรู้เรื่องราวของครอบครัวเขาทั้งหมด ทั้ง Hard & soft side อย่างที่เฮียตึ๋งและท่านไร้กรอบกล่าว ทางคริสตชนเรียกว่ารู้ทั้งครบ ตัวอย่าง นาย ทักษิณ เป็นเกษตรกรที่ก้าวเข้ามาร่วมกิจกรรมตามหลักการของเราในเรื่องการเพิ่มผลผลิตข้าวอินทรีย์ ซึ่งมีตารางการปฏิบัติชัดเจน แต่แล้วเขาหายตัวไปถึงสองเดือนไม่ได้ทำตามกำหนดที่คุยกันไว้ ต่อมาทราบว่า เขาต้องตัดสินใจลงไปหางานทำเพื่อหาเงินด่วนไปให้ลูกที่จะเปิดเทอมที่มหาวิทยาลัยแห่งหนึ่ง..?? งานการเพิ่มผลผลิตจึงไม่เป็นไปตามเป้าหมาย… เมื่อเราคุยกันจึงทราบรายละเอียดถึงความจำเป็นสุดๆของเขา..ตัวอย่างที่สอง นายจตุพร เข้าร่วมกิจกรรมการเพิ่มผลผลิตมันสำปะหลังแบบอินทรีย์ ที่มีกำหนดว่าจะต้องใส่ปุ๋ยอินทรีย์เมื่อครบกำหนด จะต้องพ่นปุ๋ยน้ำหมักทางใบเมื่อครบกำหนด แต่นายจตุพรไม่ได้ทำเขาหายไปสองสัปดาห์ ต่อมาเรารู้ว่าเขาขึ้นป่าไปยิงบ่าง กระรอก หรือสัตว์ป่า ต้องการกินสัตว์ป่าเพราะมันอร่อยมากกว่าเนื้อหมูที่ตลาด ซึ่งเป็นวัฒนธรรมการกินของชาวบ้านแถบนี้ ทำให้การเพิ่มผลผลิตมันสำปะหลังของเขาไม่ถูกปฏิบัติตามกำหนด ผลผลิตก็ไม่ได้สูงสุด การบันทึกข้อมูลก็สะดุด…
ทั้งหมดนี้คือเพียงบางส่วนเท่านั้น
นี่คือบทเรียน นี่คือข้อสรุป และนี่คือของจริง หากมหาวิทยาลัยจะเดินทางเข้าชนบทเอาความรู้ไปลงสู่ชนบท ลองเอาประสบการณ์เหล่านี้ไปพิจารณาดูเถิดครับ
11 ความคิดเห็น
อ่านแค่นี้ก็เข็ดเขี้ยวแล้ว อิอิ
หมอฟันอยู่ไหน? อิอิ
ขอบคุณครับบบบบบบบ
ป้าหวานเขียนความเห็นแล้วหายไปไหนง่า…สงสัยหกคะเมนตีลังกาตกไป เขียนใหม่ไม่ไหว เอาย่อๆค่ะ ป้าหวานเห็นว่าน่าจะเริ่มที่ชุมชน จริงๆแล้วก็สามารถทำได้ทั้ง 2 ทาง แต่ก็จะเจอปัญหาอย่างที่พี่บางทรายยกมา ก็คือ เราต้องทำงานบนความไม่พร้อม และเจออุปสรรค นั้น นี้ โน่น อยู่เสมอๆ ส่วนหนึ่งที่เราพบว่าไม่ลงตัวพอดี จะมีอะไรสักอย่างหรือหลายๆอย่างที่ไม่ใช่ ไม่ได้ ไม่พอดี เพราะไม่ได้ออกแบบมาเพื่อกันและกันโดยเฉพาะ
ในระยะยาว ป้าหวานมองว่า การพํฒนาชุมชน จะยกระดับได้ด้วยการศึกษา ที่ผ่านมา เรารู้ เราเห็นมาตลอดว่า การศึกษาไม่เท่ากัน และเหมือนเราจะยอมรับอย่างนั้นไม่เปลี่ยนแปลง ปีแล้ว ปีเล่า เด็กๆเมื่อก่อนนี้ ก็กลายเป็นผู้ใหญ่ปัจจุบัน และลูกหลานเขาก็ยังเกิดทุกวัน โตทุกวัน เรามีอนาคตแบบไหนไว้รอ..
ทุกวันนี้ สถาบันการศึกษากำลังผลิตความรู้มือสองให้ประชาชนอยู่หรือเปล่า เราสอนเพื่อให้ไปสอน ใช่หรือไม่ เหมือนที่ ดร.แสวงเคยกล่าวว่า นศ.เกษตร เรียนเรื่องการทำนา แต่ไม่เคยทำนา ในขณะเดียวกัน ชาวนาทำนาจริงๆ แต่ไม่เคยเรียนทฤษฎีการทำนา มันกลับๆกันอยู่นา..แต่เป็นเช่นนี้มาหลายรุ่น หลายชั่วอายุคนแล้ว ทั้งๆที่ลูกชาวนาวันนี้ ก็เกิดพร้อมๆกัน กับ นศ.เหล่านั้นแต่เขาไม่มีโอกาสเรียน จึงไม่มีโอกาสพัฒนาตนในสิ่งที่ควรพัฒนาและมีความพร้อมที่ควรได้รับการพัฒนา ป้าหวานเคยเห็นเด็กๆที่ปัจจุบันก็กลายเป็นพ่อแม่คนไปแล้ว เขาบอกว่าที่ตำบลเขาไม่ค่อยมีใครอยากเรียน เรียนจบ ป.6 ก็นับว่ามากแล้ว และทั้งตำบลไม่เคยมีใครสอบเข้ามหาวิทยาลัยได้ พวกที่พ่อแม่มีฐานะก็เรียนมัธยม เรียนแบบดีกว่าอยู่เปล่าๆ ไม่มีเป้าหมายอะไร จนเดี๋ยวนี้ลูกหลานเขาเหล่านั้นยังเป็นแบบนั้นอยู่หรือเปล่า..มีน้อยคนมากที่จะเข้ามาเรียนต่อในเมือง และอนาคตก็ต่างๆนาๆ แต่คงมีไม่มากที่มีโอกาสกลับไปพัฒนาบ้านตัวเอง
ป้าหวานคิดว่า เราน่าจะยกระดับการศึกษาในชนบท ให้เรียนในสิ่งที่ควรจะได้เรียน เราควรมีโรงเรียนด้านวิชาชีพ ให้มากๆ ซึ่งหมายถึงคนเหล่านี้อาจเรียนมากขึ้น สูงขึ้นได้ ตามความสามารถ อาจเข้าเรียนต่อในสถาบันอุดมศึกษาษได้มากขึ้นด้วย ถ้าเขาได้เดินทางบนถนนเดียวกัน นั่นคือ เราได้เอา ความรู้ในสถาบันอุดมศึกษาที่มีอยู่ออกไปพัฒนาวิถีชุมชนอย่างมีส่วนร่วมได้อย่างแท้จริง เราได้คนที่ควรเรียนมาเรียน และนำไปใช้จริงๆ ลูกหลานชาวไร่ ชาวนายุคไฮเทค จะเป็นเจ้าของนาเอง ไม่ต้องไปรับจ้างในเมือง เขาจะเป็นผู้ผลิต ผุ้กำหนด ไม่ต้องเป็นเบี้ยล่างใคร
เห็นด้วยกับป้าหวานครับ
# “ในระยะยาว ป้าหวานมองว่า การพํฒนาชุมชน จะยกระดับได้ด้วยการศึกษา …..” เรื่องการศึกษาเป็นปัจจัยหลักเลยครับ ลูกหลานชาวบ้านเรียนอะไรกัน..บ่อยครั้งเราถามพ่อแม่เด็กว่าส่งลูกไปเรียนอะไรล่ะ เรียนบริหารธุรกิจ…อนาคตทำงานบริษัท ก็ออกจากบ้าน เรียนปวช ปวส ช่างไฟฟ้า ไปทำงานร้านซ่อมแอร์ในเมือง ระบบการศึกษาก็อย่างที่เรารู้เห็นกันนั่นแหละ ยังวนอยู่กับเรื่องเหล่านี้ ไม่จบสิ้น
# การศึกษายังมีค่านิยมด้วยนะครับ อย่างที่เรารู้กันว่า ระบบสื่อสารของเรานั้นทะลุทะลวงไปถึงชนบทหมดสิ้น มองในแง่ดีก็ดีเพราะเป็นการเปิดโอกาสชนบท แต่สิ่งที่ปรากฏบนหน้าจอนั้นมันไม่ได้ถูกจำกัด มันอิสระเสรี ระบบธุรกิจจึงใช้สื่อสารนี้ขายสินค้าด้วยกระบวนการที่แยบยล คนหนุ่มสาวบ้านนอกใครๆก้อยากได้รถมอเตอร์ไซด์ แม้เด็กประถม มัธยมต้นก็เรียกร้องเอามอเตอร์ไซด์ เคยปรากฏที่ชนบทเชียงใหม่หลายสิบปีก่อน ลูกไม่ไปเรียนหากไม่ได้มอเตอร์ไซด์ จนพ่อแม่ต้องเอาที่นาไปจำนำ ..มันจะบ้ากันไปใหญ่แล้ว…ฟังดูแล้วก้เจ็บช้ำนะครับ ดังนั้นเด็กชนบทก็หลงไหลได้ปลื้มกับของเล่นพวกนี้มากกว่าจะมีสติในการเล่าเรียนเพื่อกลับไปพัฒนาบ้านเกิด ว่าเด็กไม่ได้ ผู้ใหญ่ สังคม ระบบเรานี่แหละสร้างเขาอย่างนั้น ผมเคยเขียนบันทึกว่า พ่อไม่มีเงินให้ลูกไปโรงเรียนบอกให้เอาข้าวห่อไปกิน ลูกอายไม่อยากเอาไป อยากได้เงินไปซื้อกิน แต่พ่อไม่มีเงินจริงๆก็เอาข้าวห่อให้ลูกไป ปรากฏว่าลูกคนนั้นเอาข้าวไปกินในส้วม ไม่อยากให้ใครเห็น เพราะอายที่ไม่มีเงินซื้อของกินเหมือนเพื่อนคนอื่นๆ…นี่มันอะไรกัน….สังคมเราไปกันขนาดนี้แล้วหรือ มิวายที่เด็กวัยรุ่นในเมืองรีบหา BB มาใช้ มาอวดกันเกร่อไปหมด ….
# ป้าหวานคิดว่า เราน่าจะยกระดับการศึกษาในชนบท ให้เรียนในสิ่งที่ควรจะได้เรียน เราควรมีโรงเรียนด้านวิชาชีพ ให้มากๆ… เห็นด้วยครับ ปัจจุบันก็มีไม่น้อยนะครับ ในดงหลวงก็มีวิทยาัลัยอาชีวะขนาดเล็กๆ สอนช่างกล ช่างไฟฟ้า ฯลฯ แต่ไม่มีวิชา ทำอย่างไรจะเพิ่มผลผลิตข้าวในสภาพพื้นที่ วิชาทำอย่างไรจะเพิ่มผลผลิตมันสำปะหลังในสภาพของจริง จะพัฒนาอาหารท้องถิ่นอย่างไรให้มีคุณค่าทางอาหารมากขึ้น ห่างไกลการก่อเกิดโรคภัยไข้เจ็บ….ไม่มีหรอกครับวิชาแบบนี้ มีแต่เรียนอะไรที่ไกลตัวออกไป แล้วก็แห่ไปเรียนนั่นแหละล้วนไม่สามารถเอาไปใช้ในบ้านตัวเองได้เลย ผลิตคนป้อนเมืองมากกว่าผลิตคนพัฒนาอาชีพของพ่อแม่ตัวเอง ซึ่งหากมีจริงเด็กจะเลือกเรียนหรือเปล่า อิอิ
# จึงมีส่วนเติมคือการศึกษาผู้ใหญ่ แต่ก็ไม่ฟิตกับความเป็นจริงเท่าไหร่ ปัจจุบันยังมีวิทยาลัยชุมชนอีก สำหรับเยาวชนขึ้นไปจนถึงผู้ที่มีครอบครัวแล้ว ดูจะมีประโยชน์มากขึ้นกับชนบท โรงเรียนของ อ.เสรี พงศ์พิศ ก็เข้าท่ามาก ที่เอาชาวบ้านมาเข้าห้องเรียนแล้วให้ปริญญาได้
# เรื่องนี้เป็นเรื่องใหญ่ ผมตั้งใจจะเสนอต่อการทำโครงการครั้งต่อๆไปว่า อย่ามากำหนดกฏเกณฑ์อะไรก่อนเลย เอางบประมาณมากองไว้ได้ไหม แล้วเราใช้กระบวนการทำงานชุมชน ลงไปทำ dialogue กับเขาแล้วได้แนวความคิดออกมาในการทำงานวิชาการผสมผสาน บูรณาการ แล้วเอามาทำหลักสูตรเข้าไปให้เขาเหล่านั้น เรียกว่าให้ชาวบ้านออกแบบหลักสูตรเอง เราเพียงแค่หาวิทยากรที่เหมาะสมลงไปสนับสนุนเขา หรือด้วยกระบวนวิธีแบบอื่นๆ ไม่ใช่กำหนดหลักสูตรก่อนแล้วลากคนมาเรียน ไม่เอา เลิกเสียทีแบบนี้…
# ในเรื่องงานพัฒนาด้านอื่นๆก็เช่นกัน เลิกระบบการทำโครงการไปเสนอของบประมาณ แล้วลงมาทำ มันช้าไปแล้ว กว่างบประมาณลงมาเวลาก็ผ่านไปเป็นปีสองปี สถานการณ์เปลี่ยนไปแล้ว เอาใหม่ ไม่ทำแผนล่วงหน้า แต่ทำเดี๋ยวนั้นแล้วเอางบประมาณไปสนับสนุนเดี๋ยวนั้น คิดได้ แต่ทำไม่ได้ เพราะระบบไม่เอื้อให้ .. แนวทางเปิดแบบไม่มีระเบียบควบคุมมากนัก น่าจะสร้างความรู้ที่สอดคล้องกับชุมชนมากกว่า…
ขอบพระคุณพี่บางทรายค่ะ ป้าหวานไม่มีความรู้ด้านการจัดการศึกษา ป้าหวานมองไม่เห็นปัญหาว่าทำไมเราทำอย่างนั้นไม่ได้ ลงลึกลงไปในรายละเอียดเรายังคงมีปัญหาในการจัดการอยู่สิ่งที่ฝันจึงได้แต่ฝัน อาจจะเป็นเพราะเงิน และเพราะค่านิยม อาจถึงเวลาต้องเรียนรู้ความจริง ความสบายมีหลายรูปแบบ ความเจริญมีหลายรูปแบบ อย่าให้ฝันคนชนบทติดความฟุ้งเฟ้อ
เงินทองคือมายา ข้าวปลาคือความจริง เป็นประโยคสุดคมของลุงอะไรนะที่ท่านเป็นผู้ปลูกต้นไม้ทุกวัน ทุกที่ ที่มีโอกาส เรื่องการพัฒนาใจ จิตวิญญาณไปควบคู่กัน ถามว่าความฝันของชาวไร่ ชาวนา ชาวสวนคืออะไร สุดท้ายเงินและความสะดวกสบายคือสิ่งที่ต้องการหรือเปล่า และหนทางชีวิตต้องการอะไร มีฝันใกล้ หรือ ไกลตัวอย่างไร
ข้อนี้น่าจะใให้พอ่ครู พ่อผาย เป็นตัวอย่าง ยังมีตัวอย่างอีกมาก แต่ป้าหวานไม่รู้จัก พ่อแสน อีก เราควรนำชีวิตบุคคลตัวอย่างมาทำโมเดล นำไปปลูกแรงบันดาลใจให้ ชาวชนบทรู้ ตระหนักถึงคุณค่าของสิ่งที่มี ไขว่คว้าความสุขที่อยู่ใกล้ตัว หนุ่มสาวสามารถสร้างอนาคตตัวเองไม่ฝันผิดทาง เราจะทำอย่างไร นั้นคือโจทย์ต่อไป
หลักสูตรของสวนป่าเป็นแนวคิดที่ควรสนใจใช่หรือไม่ค่ะ
เรื่องที่พี่บางทรายเขียนป้าหวานมองว่างานของใครก็เอื้อประโยชน์ต่อคนนั้น ส่วนจุดมุ่งหมายจะเก๊ หรือ จริง ก็ว่ากันไป หลายส่วนที่งานถูกออกแบบมาเพื่อผลงาน แต่เขียนวัตถุประสงค์ไว้สวยๆ นโยบายอาจออกมาเพื่อคะแนนเสียง แต่ทำได้จริงเท่าไรอีกเรื่องหนึ่งเพราะใจอยู่ตรงไหน งานวิจัยออกมาเพื่อผลงานบนกระดาษของทีมวิจัย แต่นำไปใช้จริงพัฒนาจริงอีกเรื่องหนึ่ง กลายเป็นกลุ่มนักพัฒนาต้องทำหน้าที่เชื่อมโยงสิ่งเหล่านี้ไป
เราคงต้องทำควบคู่กัน ให้ทั้งยากินและยาทา และวิธีการดูแลสุขภาพ ป้องกันโรค นั้นคือมีทุกรูปแบบที่จะเอื้อให้เกิดฝันในแนวนี้เป็นจริง คนรุ่นปัจจุบันก็ว่ากันไป คนรุ่นใหม่ก็ว่ากันไป สักวันการพัฒนาจะวิ่งเต็มกำลังกว่านี้ ซึ่งอาจหมายถึงทุกสื่งต้องเข้าถึงชุมชนไม่ใช่ มุ่งโฆษณา ชักจูงไปให้ฝันลมๆแล้งๆ ไม่พัฒนาใกล้ๆตัว ในตัว
ป้าหวานครับ ผมมีข้อสรุแเบื้องต้นต่อเรื่องนี้อยู่ในใจว่าจะเขียนออกมาอยู่ โดยเแพาะอยากจะเสนอปฏิวัติโครงการ หรือองานพัฒนาชนบทด้วยซ้ำไป ครับ
คือผมทำงานชนบทมาหลายปี มานั่งทบทวนดู พบว่า กระบวนวิธีนั้นไม่ค่อยเปลี่ยนแปลง โดยเฉพาะการพัฒนาชนบทที่ผ่านระบบราชการ ไม่ได้ตำหนิตัวบุคคลนะครับตำหนิระบบ เพราะไม่เอื้อและไม่มีใครกล้าเสนอปรับเปลี่ยนเรื่องนี้ มีบ้างแต่ดูจะซาๆลงไป เช่น ใช้วิธี Outsourcing ในเรื่องการฝึกอบรม ใหผู้เชี่ยวชาญมาทำหน้าที่นี้เป็นต้น
วกกลับมาที่การพัฒนาชนบท เรารู้ดีว่าการทำงานนั้นเป็นกิจกรรม เป็นชิ้นๆ เช่นกรมส่งเสริมการเกษตรก็มุ่งพัฒนาการเกษตร อย่างอื่นไม่ใช่หน้าที่ กรมการพัฒนาชุมชนก็ทำหน้าที่พัฒนาองค์กรไป อย่างอื่นก็ห่างๆออกไป จนผลักดันให้เกิดการบูรณาการ ซึ่งก็ไม่ค่อยประสบผลสพเร็จ เป็นวาทกรรมที่พูดให้ดูสวยงามในวงการประชุมเท่านั้น หรือใส่ไปในรายงานให้ดูดีเท่านั้น มีน้อยรายที่เข้าท่า
แต่ที่น่าคิดมากคือ กิจกรรมทุกกิจกรรมนั้นทุกหน่วนงานนั้น เข้าไปทำตามแผนงาน หมดแผนงานก็ห่างจนลืมไปว่าได้ทำอะไรไปแล้วบ้าง แต่ระบบธุรกิจ โฆษณา ประชาสัมพันธ์ ซื้อๆ ขายๆ กรอกหูทุกวัน มากกว่าหลักการพัฒนาที่ไม่ได้กรอกหูทุกวัน คนเราก็ฟัง เชื่อ และใคว่คว้าหาสิ่งนั้นๆ แล้วก็ไหลไปตามลัทธิบริโภค (ไม่ยกเว้นเรา ซึ่งหลายครั้งก็หลุดเหมือนกัน)
ความตระหนักในข้อนี้จึงคิดว่า งานพัฒนาชนบท คือการพัฒนาคน จำเป็นต้องปรับใหม่หมด โดยการเอาชาวบ้าน หรือกลุ่มคนเป้าหมายมาร่วมกันสัมนาครั้งใหญ่ว่าปัจจุบันเราอยู่ในสิ่งแวดล้อมอะไร เขย่าระบบความคิดกันให้หนัก ปลุกความเป็นไททางความคิด และกำหนด ออกแบบการดำรงชีวิตที่เหมาะที่ควรใหม่ ทุกด้าน ทุกมุม นี่คืออะไรล่ะ โรงเรียน หรือ แค้มป์ หรือสถาบัน หรือค่ายอะไรก็แล้วแต่ หากผ่านตรงนี้แล้ว ก็คาดหวังว่าจะมีสติใตร่ตรองความคิด การกระทำของตัวเองมากขึ้นต่อภารกิจประจำวัน คิดมากขึ้นก่อนที่จะเดินไปซื้อกาแฟกระป๋อง ลิพโพ หรือ มือถือ หรือ ปุ๋ยที่มีราคาแพง หรือยาปรายศัตรูพืชที่อันตรายมากหลาย ฯลฯ
เราคุยกันว่า เปลี่ยนทัศนคติยาก ก็เพราะยากนี่แหละหากไม่ทำก็ไปกันใหญ่ เมื่อเสนอปุ๋ยน้ำหมักให้ชาวบ้านทดลอง ชาวบ้านก็บอกว่า จะได้ผลเร้อ…ได้ผลช้า ไม่ทันใจ แต่หลังจากมีคนทำได้ ก็ค่อยๆตามกันมา หมายความว่าต้องใช้เวลา และเราที่เป็นพี่เลี้ยงต้องเกาะติด ใช้ศิลป จิตวิทยามวลชนเข้ามาช่วยเยอะทีเดียว
สิ่งที่ผมจะเสนอโครงการใหม่คือ เลิกตั้งแผนงาน งบประมาณก่อนล่วงหน้าได้ไหม เอาเงินมากองไว้ก่อน แล้วลงไปจัดกระบวนทัศน์แบบนี้ก่อนสักสามเดือน แล้วเมื่อประเมินว่า เออ ทัศนคติเขาปรับเปลี่ยนไป ก็ค่อยๆใช้กระบวนการ Community dialogue ค่อยๆแกะปัญหา อุปสรรค ความต้องการแท้ ความต้องการเทียม ฯลฯ แล้วจึงสนับสนุนแบบมีส่วนร่วม และอื่นๆ แล้วลงมือทำกัน
หากทำเป็นกระบวนการใหญ่ ก่อน ผมมั่นใจว่าจะดีกว่าแค่ประชุมชี้แจงโครงการแล้วก็จัดทำแผนงาน เพราะทัสนคติเขาเรายังไม่รู้จัก ยังไม่ได้ปรับ จูนกันเลย ความพอเพียงของเรากับของชาวบ้านต่างกันลิบ…หากไม่ปรับเข้าหากัน หากไม่ปรับความเหมาะสมถูกต้องว่าคืออะไรแล้ว กิจกรรมก็เป๋ไปครับ
แนวความคิดนี้ ต้องการทีมงานพิเศษครับป้าหวาน
แวะมาเยี่ยม…
ชะนะบท บทชะนะ ว่ามานี้
มีสิ่งดี เลวเสื่อม อีกเจริญ
บ้างเบื่อหน่าย เฉยเฉย บ้างเพลิดเพลิน
ขาดหรือเกิน เขินหรือลุ่ม ทุ่มใจพัฒนา…
เจริญพร
กราบนมัสการพระคุณเจ้าครับ ท่านให้หลักคิดดีแท้ๆครับ
กราบนมัสการ พระคุณเจ้าค่ะ
ขอบพระคุณพี่บางทรายมากค่ะ
brand nabdame viagra for sale|mens health viagra|descuento barato viagra|we recommend buy cheap viagra|viagra online contrassegno|viagra 100 mg normal dosage|viagra sales in bali|viagra professionnel 100 mg|buy viagra dallas|we recommend viagra overnight|viagra cost in india|livraison rapide de viagra|viagra femminile corriere|nome formula generico viagra|viagra en pharmacie a paris|viagra comparison prices|lowest price real viagra|erectile dysfun4b4ction viagra|viagra cialis free pills |viagra getting cheaper|viagra sublingual sale generic|viagra over counter california|viagra combien temps avant|viagra tienda en lnea co uk|taking viagra for fun|cheapest viagra prices canada|obat generic viagra kamagra|viagra 4 tablets price|buy viagra jelly 80 mg online|viagra in toronto|viagra samples in london uk|viagra pill for sale uk|viagra uk salepeople group|viagra testpackung kostenlos|100g viagra how do i use|just try online rx viagra|how does viagra work wikipedia|free trial of generic viagra|viagra bestellen kaufen|pfizer viagra usa|valium and viagra|kaufen viagra berlin|online purchase of viagra|achat du viagra 50 mg|viagra senza ricetta yaho|viagra 100mg preci|viagras genericas en venezuela|generic viagra canada online|how long till viagra works|viagra shelflife|viagra loss of vision|ebay viagra cialis levitr|just try fast shipping viagra|try it viagra england|comprare viagra|viagra australia suppliers|viagra soft tabs online cheap|try it buying generic viagra|genericos para viagra|viagra super active mail order|can i buy viagra in pakistan|where to buy vegetal viagra|when will viagra go generic|einkaufen viagra|comprar genericos viagra|finegra viagra cialis levitra|viagra plus canada|buying viagra in cabo|viagra most mg|come viagra al sicuro in linea|viagra naturale vendita line|viagra uk customs|plant viagra chinese|only today budget viagra|buy viagra sublingual 20|buy viagra pharmacy online|viagra cialis sales|cost of viagra at walmart|viagra 100 mg caplin piont|try it viagra sent from canada|prozac viagra|viagra over counter uk 2011|walmart drug price viagra|levitra viagra economico|trouver viagra acheter|only today official viagra|walmart viagra price|viagra tesco online|can i buy viagra over counter|look there lowest viagra price|precio viagra sin recet|generic viagra by ranbaxy|achat viagra en ligne|canada viagra sales|viagra in svizzer|viagra kaufen apotheke preis|visit web site super viagra|viagra rennes|viagra amlodipine interactions|viagra by post|viagra preis mit rezept|viagra original achat|einfuhrbestimmungen viagra|viagra en barcelona|cheap non prescription viagra|viagra costco cost|viagra basso prezzo|viagra online mexico|buy viagra sale|can you buy viagra without px|viagra 4 free|viagra in montreal drug store|viagra petite dose|il viagra cost|viagra werbung email|bad news viagra|viagra pricing at walmart|viagra for ladies|le prix de viagra nz|viagra vendita farmacia|viagra 877|cialis viagra mix|viagra bestellen rezept|viagra prescription refills|much do viagra cost|can we buy viagra in amsterdam|viagra 50 ou 100 mg|best online generic viagra|viagra e il cuor|viagra cialis alcoo|wo einkaufen online viagra|viagra kaufen munchen|sales viagra 2009|viagra price lahore|is 100mg of viagra too much|where can i order viagra|follow link viagra en gel|viagra para tienda de venta|levitra cialis viagra comprar|produit generique viagra|viagra e zoloft|generic viagra pill online|effet viagra et ciali|how viagra works|reviews buy viagra|viagra and women use|cheap viagra super plus|wher to buy viagra in dublin|prix du viagra non generiqu|viagra ind|generic viagra for cheap in uk|viagra samples for sale|viagra mit 1|where to buy 150ml viagra|cialis vs viagra price|cheap viagra with dapoxetine|viagra mail order pharmacy|viagra for sale brisbane|viagra significat|viagra costs in mexico|buy cialis viagra in sydney|medical viagra tablets|le viagra en pharmacie|enter site viagra 30 mg|buy 200 mg viagra cut in half|can india in i viagra buy|cheap viagra on line in texas|prix du viagra en parapharmaci|viagra cialis contrareembolso|viagra pfizer fr|viagra online kaufen paypal|no prescription viagra soft|viagra soft flavoured uk|cost of a viagra|viagra 25mg timing|viagra for sale lowest prices|indian viagra tablets|we use it cheep viagra uk|viagra online foro|viagra pour homme effet|viagra online bestellen legal|viagra richtig einnehmen|is 150 mg viagra too much|best age take viagra|buy viagra cialis|viagra 100mg effect|online dr for viagra|in to buy viagra online how|generic viagra soft tabs|overnight delivery viagra|can you get viagra free nhs|authentic viagra|viagra united kingdom|viagra naturel|viagra generico aus|viagra origins|order viagra online buy cheap|buy single viagra pills couk|try it getting viagra|coupons viagra online|dapoxetine et viagra|cost viagra cvs pharmavy|how to get viagra uk|viagra dosage 150 mg|viagra or cialis which is best|click now cheap viagra online|viagra effect and how to take|is price viagra walmart|mens health generic viagra|muestra del viagra|viagra oder cialis wirkung|preise viagra 5|best online source for viagra|look here viagra 20|lowest prices soft viagra|viagra in delhi 25 mg|viagra generic when available|i take 800mg viagra|viagra di ordine britannici|viagra levitra lilly|viagra nebenwirkungen gefahren|viagra di sergio rubin|very good site viagra prices|viagra massachusetts|difference viagra and cialis|much does 50mg viagra cost|viagra 25 mg o 50 mg|il viagra per vendita eu|original viagra discounted|can i buy viagra in chemist|viagra oslo|buying cheap viagra canada|dose efficace viagra|cialis glaucoma levitra viagra|best prices generic viagra|viagra jelly 100|site fiable achat viagra|usefull link cheap soft viagra|how to buy viagra canada|viagra prescription nz|viagra discret|enter site viagra overnite|buy viagra ottawa|viagra in linea sicuro|il viagra napoletan|achat viagra fr|best results with viagra 50mg|click now viagra mail order|viagra australia express|generic viagra vs brand name
http://viagraaloq.com/ - cheap viagra,online viagra,viagra online,viagra cheap,buy viagra,viagra,viagra,viagra cheap,buy viagra,buy viagra online
cheap viagra,online viagra,viagra online,viagra cheap,buy viagra,viagra,viagra,viagra cheap,buy viagra,buy viagra online
brand nabdame viagra for sale|mens health viagra|descuento barato viagra|we recommend buy cheap viagra|viagra online contrassegno|viagra 100 mg normal dosage|viagra sales in bali|viagra professionnel 100 mg|buy viagra dallas|we recommend viagra overnight|viagra cost in india|livraison rapide de viagra|viagra femminile corriere|nome formula generico viagra|viagra en pharmacie a paris|viagra comparison prices|lowest price real viagra|erectile dysfun4b4ction viagra|viagra cialis free pills |viagra getting cheaper|viagra sublingual sale generic|viagra over counter california|viagra combien temps avant|viagra tienda en lnea co uk|taking viagra for fun|cheapest viagra prices canada|obat generic viagra kamagra|viagra 4 tablets price|buy viagra jelly 80 mg online|viagra in toronto|viagra samples in london uk|viagra pill for sale uk|viagra uk salepeople group|viagra testpackung kostenlos|100g viagra how do i use|just try online rx viagra|how does viagra work wikipedia|free trial of generic viagra|viagra bestellen kaufen|pfizer viagra usa|valium and viagra|kaufen viagra berlin|online purchase of viagra|achat du viagra 50 mg|viagra senza ricetta yaho|viagra 100mg preci|viagras genericas en venezuela|generic viagra canada online|how long till viagra works|viagra shelflife|viagra loss of vision|ebay viagra cialis levitr|just try fast shipping viagra|try it viagra england|comprare viagra|viagra australia suppliers|viagra soft tabs online cheap|try it buying generic viagra|genericos para viagra|viagra super active mail order|can i buy viagra in pakistan|where to buy vegetal viagra|when will viagra go generic|einkaufen viagra|comprar genericos viagra|finegra viagra cialis levitra|viagra plus canada|buying viagra in cabo|viagra most mg|come viagra al sicuro in linea|viagra naturale vendita line|viagra uk customs|plant viagra chinese|only today budget viagra|buy viagra sublingual 20|buy viagra pharmacy online|viagra cialis sales|cost of viagra at walmart|viagra 100 mg caplin piont|try it viagra sent from canada|prozac viagra|viagra over counter uk 2011|walmart drug price viagra|levitra viagra economico|trouver viagra acheter|only today official viagra|walmart viagra price|viagra tesco online|can i buy viagra over counter|look there lowest viagra price|precio viagra sin recet|generic viagra by ranbaxy|achat viagra en ligne|canada viagra sales|viagra in svizzer|viagra kaufen apotheke preis|visit web site super viagra|viagra rennes|viagra amlodipine interactions|viagra by post|viagra preis mit rezept|viagra original achat|einfuhrbestimmungen viagra|viagra en barcelona|cheap non prescription viagra|viagra costco cost|viagra basso prezzo|viagra online mexico|buy viagra sale|can you buy viagra without px|viagra 4 free|viagra in montreal drug store|viagra petite dose|il viagra cost|viagra werbung email|bad news viagra|viagra pricing at walmart|viagra for ladies|le prix de viagra nz|viagra vendita farmacia|viagra 877|cialis viagra mix|viagra bestellen rezept|viagra prescription refills|much do viagra cost|can we buy viagra in amsterdam|viagra 50 ou 100 mg|best online generic viagra|viagra e il cuor|viagra cialis alcoo|wo einkaufen online viagra|viagra kaufen munchen|sales viagra 2009|viagra price lahore|is 100mg of viagra too much|where can i order viagra|follow link viagra en gel|viagra para tienda de venta|levitra cialis viagra comprar|produit generique viagra|viagra e zoloft|generic viagra pill online|effet viagra et ciali|how viagra works|reviews buy viagra|viagra and women use|cheap viagra super plus|wher to buy viagra in dublin|prix du viagra non generiqu|viagra ind|generic viagra for cheap in uk|viagra samples for sale|viagra mit 1|where to buy 150ml viagra|cialis vs viagra price|cheap viagra with dapoxetine|viagra mail order pharmacy|viagra for sale brisbane|viagra significat|viagra costs in mexico|buy cialis viagra in sydney|medical viagra tablets|le viagra en pharmacie|enter site viagra 30 mg|buy 200 mg viagra cut in half|can india in i viagra buy|cheap viagra on line in texas|prix du viagra en parapharmaci|viagra cialis contrareembolso|viagra pfizer fr|viagra online kaufen paypal|no prescription viagra soft|viagra soft flavoured uk|cost of a viagra|viagra 25mg timing|viagra for sale lowest prices|indian viagra tablets|we use it cheep viagra uk|viagra online foro|viagra pour homme effet|viagra online bestellen legal|viagra richtig einnehmen|is 150 mg viagra too much|best age take viagra|buy viagra cialis|viagra 100mg effect|online dr for viagra|in to buy viagra online how|generic viagra soft tabs|overnight delivery viagra|can you get viagra free nhs|authentic viagra|viagra united kingdom|viagra naturel|viagra generico aus|viagra origins|order viagra online buy cheap|buy single viagra pills couk|try it getting viagra|coupons viagra online|dapoxetine et viagra|cost viagra cvs pharmavy|how to get viagra uk|viagra dosage 150 mg|viagra or cialis which is best|click now cheap viagra online|viagra effect and how to take|is price viagra walmart|mens health generic viagra|muestra del viagra|viagra oder cialis wirkung|preise viagra 5|best online source for viagra|look here viagra 20|lowest prices soft viagra|viagra in delhi 25 mg|viagra generic when available|i take 800mg viagra|viagra di ordine britannici|viagra levitra lilly|viagra nebenwirkungen gefahren|viagra di sergio rubin|very good site viagra prices|viagra massachusetts|difference viagra and cialis|much does 50mg viagra cost|viagra 25 mg o 50 mg|il viagra per vendita eu|original viagra discounted|can i buy viagra in chemist|viagra oslo|buying cheap viagra canada|dose efficace viagra|cialis glaucoma levitra viagra|best prices generic viagra|viagra jelly 100|site fiable achat viagra|usefull link cheap soft viagra|how to buy viagra canada|viagra prescription nz|viagra discret|enter site viagra overnite|buy viagra ottawa|viagra in linea sicuro|il viagra napoletan|achat viagra fr|best results with viagra 50mg|click now viagra mail order|viagra australia express|generic viagra vs brand name
sublingual cialis online|ca black buy best cialis|cialis 20 mg 4 tabletas|cialis meinungen|cialis kokemuksia cialis viro|cialis assuefazion|cheap cialis in new zealand|cialis aus europa kaufen|cialis soft uk pharmacy|cialis auf rechnung bestellen|price cialis 5mg daily|is cialis an otc drug|el cialis hace efecto|is cialis for men|generic cialis pills e20|cialis in london|cialis 20 mg cos|taking 40 mg cialis article|takeing 2 cialis 20mg|achat en ligne cialis|supreme suppliers and cialis|order brand cialis best price|ordinare cialis|cialis en ligne svizzera|5mg cialis vs 20 mg|cialis hochstdosis|enter site buy cialis 50 mg|cialis for daily use effective|cheap india cialis|kpa cialis p ntet|politique de cialis order|cialis ed danger|buy from india cialis|cialis generico en venezuela|cialis 10 mgpeople group|le ru cialis en ligne|cialis farmacia online|we recommend online cialis uk|effetti cialis vist|india cialis barata genrica|why ppl take cialis|only now prescription cialis|we choice cialis discounts|look there cialis brand name|cialis composizione|cialis philippines price|cialis 20mg prices|cialis scams online|cialis online indiano|vente de cialis|5 mg cialis bestellen online|cialis 20 mg vierteln|cialis 71ffacts|can i get cialis from my gp|enter site online cialis|costo cialis 10 mg in farmacia|cialis 5 mg esperienze|dangers of generic cialis|60mg cialis sale|airfox cialis|try it buy 5mg cialis online|cialis super active uk|get cialis online prescription|cialis best generic price|order cialis 5mg|the best site cialis canada|cialis 10 tabletten|buy branded cialis|venta cialis en chile|cialis et sante|good choice canada drug cialis|buy female cialis from canada|prix cialis tunisie|we use it cialis on line|cost of cialis in uk|buying cialis online ca|cialis tadalafil 200mg|kamagra cialis forum|cialis 20 mg 30 tablet|precio del cialis 10 mg|le prix de cialis gnrique|cheapest cialis in dubai|cialis fr frauen|we use it buy cialis pills|cialis prices on line|cost cialis india|blogs generic cialis|cialis use by normal man|precio bajo cialis santo|compare prices cialis england|cialis canada buy|acquisto cialis in svizzera|tadalafil generico o cialis|cialis mexico df|compra de cialis|meilleur prix cialis france|where u can buy cialis|cialis cipla kaufen am besten|cialis nose bleeds|costo cialis nelle farmacie|effects side women cialis|discount cialis brand|cialis angleterre|cheap generic cialis europe|cialis brand versus generic|cialis potenssilke|cialis malaysia guardian|generic cialis 50 mg|sale cialis 20 for|cialis 20mg filmtabletten|para conseguir cialis|buy brand cialis quick|cialis 5mg online bestellen|cialis en australie|venta cialis generico colombia|online cialis no order|only best offers cialis iop|buy cialis south africa|quick ship cialis|cialis 20 mg at walmart|us pharmacy generic cialis|use cialis best|cialis blutdrucksenker|cialis medications india|puedo tomar cialis con alcoho|cialis price chemist warehouse|cutting down cialis dosage|cialis professionals india|generic 10 mg soft cialis|comparison price cialis|cialis dove trovarlo|cialis torrinomedic|cialis generico 24h|cialis daily or 20mg|cialis 5 mg discount|only here cialis scams|buy cialis uk|cipla cialis|cialis for fun|buy cialis first|discount drug stores cialis|compren cialis en australia|cialis low prices|cialis super active 20mg uk|cialis best|tani cialis|i use it cost of daily cialis|prix cialis 5mg boite de 28|we choice buy cialis generic|cialis 5 mg vademecu|cialis jean coutu|cialis 5mg price australia|cialis generico quanto custa|buy pills cialis coupons now|try it cialis soft tab|cialis 05 mg turkce|how to take cialis soft tabs|buy 50mg cialis online europe|cialis 40 mg genricos suaves|acheter cialis en lnea|prix moyen cialis 5mg|generic cialis tadalafil 50mg|try it cheap cialis india|cialis price mercury drug|buy cialis arizona online|potency of cialis 20 mg|generic cialis 5 mg online|cialis 20mg flschungen|price cialis 5 mg uk|very cheap female cialis|cialis 100mg paypal|cialis for order from canada|cialis online drugs|cheapest cialis pills india|generic cialis pills dk|5 mg cialis para venta|comprar cialis en alicante|cheap one a day cialis|legal online cialis|australia cialis|cialissuperactive online|buy 40 mg cialis in india|cialis daily dose 40 mg|sold fake cialis online|achat cialis internet avi|herbal cialis effects|nongeneric cialis|zenegra sale pharmacy cialis|cialis 20mg genariccanada|buy cialis canada med|cialis come acquistare|look here cheap cialis on line|venta cialis en espan|cialis timing|donde comprar cialis en lnea|generic cialis overseas|cheap cialis cipla au|10mg vs 20mg of cialis|svizzera costo cialis|cialis generic india|click here cialis online|lilly icos cialis|cialis 5 indications|cialis 4 hour warning|brand name cialis in australia|cialis medicaments generique|flomax and cialis interaction|cialis soft tabs online kaufen|online eczane cialis|order cialis lilly|achat cialis 10|generic cialis 50mg 100mg|cialis e glaucoma|cialis onlineshop|cialis efectos a largo plazo|buy cialis lloyds|enter site super active cialis|donde comprar 10 mg cialis|cialis generisches online|look there cialis 10 mg|comprar cialis venezuel|cialis 20mg malta|buy generic cialis cheapest|cheapest cialis black uk now|click now cialis cialis|cialis lilly gmbh|cialis printable coupon|online cialis canada|just try rx cialis low price|apakah cialis 10mg cukup ampuh|where to buy cheap cialis|cialis generico in europa|look there best cialis prices|cialis mit kreditkarte|cialis generikum|cialis echeck|nz pharmacy cialis|cialis perth wa|cialis ohne rezept billig|prezzi cialis farmacia itali|best price 20 mg cialis|generic levitra vs cialis|vente pillule cialis|cialis tablets 10mg|no rx brand cialis online|skip to cialis sales online|generic cialis price list|i cialis costano la pillola|vendo cialis dosis|sale tadapox online cialis
cialis,buy cialis,generic cialis online,cialis cheap,cialis online,buy cialis,cialis,cialis,buy cialis,cialis generic
cialis,buy cialis,generic cialis online,cialis cheap,cialis online,buy cialis,cialis,cialis,buy cialis,cialis generic
sublingual cialis online|ca black buy best cialis|cialis 20 mg 4 tabletas|cialis meinungen|cialis kokemuksia cialis viro|cialis assuefazion|cheap cialis in new zealand|cialis aus europa kaufen|cialis soft uk pharmacy|cialis auf rechnung bestellen|price cialis 5mg daily|is cialis an otc drug|el cialis hace efecto|is cialis for men|generic cialis pills e20|cialis in london|cialis 20 mg cos|taking 40 mg cialis article|takeing 2 cialis 20mg|achat en ligne cialis|supreme suppliers and cialis|order brand cialis best price|ordinare cialis|cialis en ligne svizzera|5mg cialis vs 20 mg|cialis hochstdosis|enter site buy cialis 50 mg|cialis for daily use effective|cheap india cialis|kpa cialis p ntet|politique de cialis order|cialis ed danger|buy from india cialis|cialis generico en venezuela|cialis 10 mgpeople group|le ru cialis en ligne|cialis farmacia online|we recommend online cialis uk|effetti cialis vist|india cialis barata genrica|why ppl take cialis|only now prescription cialis|we choice cialis discounts|look there cialis brand name|cialis composizione|cialis philippines price|cialis 20mg prices|cialis scams online|cialis online indiano|vente de cialis|5 mg cialis bestellen online|cialis 20 mg vierteln|cialis 71ffacts|can i get cialis from my gp|enter site online cialis|costo cialis 10 mg in farmacia|cialis 5 mg esperienze|dangers of generic cialis|60mg cialis sale|airfox cialis|try it buy 5mg cialis online|cialis super active uk|get cialis online prescription|cialis best generic price|order cialis 5mg|the best site cialis canada|cialis 10 tabletten|buy branded cialis|venta cialis en chile|cialis et sante|good choice canada drug cialis|buy female cialis from canada|prix cialis tunisie|we use it cialis on line|cost of cialis in uk|buying cialis online ca|cialis tadalafil 200mg|kamagra cialis forum|cialis 20 mg 30 tablet|precio del cialis 10 mg|le prix de cialis gnrique|cheapest cialis in dubai|cialis fr frauen|we use it buy cialis pills|cialis prices on line|cost cialis india|blogs generic cialis|cialis use by normal man|precio bajo cialis santo|compare prices cialis england|cialis canada buy|acquisto cialis in svizzera|tadalafil generico o cialis|cialis mexico df|compra de cialis|meilleur prix cialis france|where u can buy cialis|cialis cipla kaufen am besten|cialis nose bleeds|costo cialis nelle farmacie|effects side women cialis|discount cialis brand|cialis angleterre|cheap generic cialis europe|cialis brand versus generic|cialis potenssilke|cialis malaysia guardian|generic cialis 50 mg|sale cialis 20 for|cialis 20mg filmtabletten|para conseguir cialis|buy brand cialis quick|cialis 5mg online bestellen|cialis en australie|venta cialis generico colombia|online cialis no order|only best offers cialis iop|buy cialis south africa|quick ship cialis|cialis 20 mg at walmart|us pharmacy generic cialis|use cialis best|cialis blutdrucksenker|cialis medications india|puedo tomar cialis con alcoho|cialis price chemist warehouse|cutting down cialis dosage|cialis professionals india|generic 10 mg soft cialis|comparison price cialis|cialis dove trovarlo|cialis torrinomedic|cialis generico 24h|cialis daily or 20mg|cialis 5 mg discount|only here cialis scams|buy cialis uk|cipla cialis|cialis for fun|buy cialis first|discount drug stores cialis|compren cialis en australia|cialis low prices|cialis super active 20mg uk|cialis best|tani cialis|i use it cost of daily cialis|prix cialis 5mg boite de 28|we choice buy cialis generic|cialis 5 mg vademecu|cialis jean coutu|cialis 5mg price australia|cialis generico quanto custa|buy pills cialis coupons now|try it cialis soft tab|cialis 05 mg turkce|how to take cialis soft tabs|buy 50mg cialis online europe|cialis 40 mg genricos suaves|acheter cialis en lnea|prix moyen cialis 5mg|generic cialis tadalafil 50mg|try it cheap cialis india|cialis price mercury drug|buy cialis arizona online|potency of cialis 20 mg|generic cialis 5 mg online|cialis 20mg flschungen|price cialis 5 mg uk|very cheap female cialis|cialis 100mg paypal|cialis for order from canada|cialis online drugs|cheapest cialis pills india|generic cialis pills dk|5 mg cialis para venta|comprar cialis en alicante|cheap one a day cialis|legal online cialis|australia cialis|cialissuperactive online|buy 40 mg cialis in india|cialis daily dose 40 mg|sold fake cialis online|achat cialis internet avi|herbal cialis effects|nongeneric cialis|zenegra sale pharmacy cialis|cialis 20mg genariccanada|buy cialis canada med|cialis come acquistare|look here cheap cialis on line|venta cialis en espan|cialis timing|donde comprar cialis en lnea|generic cialis overseas|cheap cialis cipla au|10mg vs 20mg of cialis|svizzera costo cialis|cialis generic india|click here cialis online|lilly icos cialis|cialis 5 indications|cialis 4 hour warning|brand name cialis in australia|cialis medicaments generique|flomax and cialis interaction|cialis soft tabs online kaufen|online eczane cialis|order cialis lilly|achat cialis 10|generic cialis 50mg 100mg|cialis e glaucoma|cialis onlineshop|cialis efectos a largo plazo|buy cialis lloyds|enter site super active cialis|donde comprar 10 mg cialis|cialis generisches online|look there cialis 10 mg|comprar cialis venezuel|cialis 20mg malta|buy generic cialis cheapest|cheapest cialis black uk now|click now cialis cialis|cialis lilly gmbh|cialis printable coupon|online cialis canada|just try rx cialis low price|apakah cialis 10mg cukup ampuh|where to buy cheap cialis|cialis generico in europa|look there best cialis prices|cialis mit kreditkarte|cialis generikum|cialis echeck|nz pharmacy cialis|cialis perth wa|cialis ohne rezept billig|prezzi cialis farmacia itali|best price 20 mg cialis|generic levitra vs cialis|vente pillule cialis|cialis tablets 10mg|no rx brand cialis online|skip to cialis sales online|generic cialis price list|i cialis costano la pillola|vendo cialis dosis|sale tadapox online cialis