ลานดงหลวง

#2 bangsai ให้ความคิดเห็นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2012 เวลา 22:58

ฮั่นแน่….มาเคาะสนิมพี่เหรอ…ได้เลย…

บังเอิญพี่ทำงานเกี่ยวกับชุมชนรอบนิคมอุกสาหกรรมทั้งที่ แม่เมาะ ลำปาง และที่มาบตาพุด ระยอง และที่หงสา ลาวที่เหมืองแร่กำลังขึ้น โรงไฟฟ้ากำลังขึ้น มีลักษณะโครงการเหมือนแม่เมาะ แต่ลักษณะปัญหาอาจจะไม่เหมือนกัน แต่กรณีแม่เมาะกับมาบตาพุดนั้น เสียงที่ชาวบ้านคุยกัยเรานั้นช่างตรงกันในหลายประเด็นจริงๆ ทั้งที่ แม่เมาะมีงานฝ่ายมวลชน มี NGO ใหญ่ที่เข้าไปทำงานเพื่อเป็น CSR ให้โรงไฟฟ้าทางอ้อม ที่มาบตาพุดก็มีฝ่าย CSR ทำงาน และแต่ละแห่งมีงบประมาณมากมายที่เรียก กองทุนรอบโรงไฟฟ้า และในรูปอื่นๆอีก เรียกว่า งบประมาณทำงานมากมาย แต่ เงินไม่สามารถครองใจชุมชนได้ เพราะอะไร….เป็นคำถามที่ ผู้บริหารต้องหาคำตอบ และรีบปรับเปลี่ยนการทำงานซะ

บางหน่วยงาน เช่นที่แม่เมาะนั้น แก้ปัญหาหนึ่งกลับไปสร้างอีกปัญหาหนึ่ง

ที่น่าทึ่ง คือ ชาวบ้านทั้งแม่เมาะและที่มาบตาพุดกล่าวว่า หน่วยงานไม่มีความจริงใจ….โฮ คำนี้ สำหรับเราคนทำงานชุมชนนั้นมันมีความหมายมาก แต่ฝ่ายบริหารซึ่งท่านพัวพันกับงานใหญ่มากๆ บริหารงบประมาณเป็นพันล้านหมื่นล้าน ดูแลพนักงานระดับมันสมองเป็นพันๆคน กับปัญหาชุมชนนั้น ท่านคิดว่ามันจิ๊บจ้อย โยนเงินไปเดี๋ยวก็เงียบ ซึ่งก็เงียบจริง แต่เงียบเพียงชั่วคราว มองแบบเราก็เห็นว่า แก้ปัญหาโดยใช้เงิน (ที่มีมากมาย) ซึ่งมันไม่ได้ใจชุมชน กลับหลายครั้งมองเป็นเรื่องดูถูกชุมชน

ปัญหาที่ไม่ได้แก้อย่างจริงจังจริงใจนั้น มันไปสะสมในความรู้สึกของชาวบ้าน และพร้อมที่จะระเบิดออกมาหากมีใครไปยุแหย่ ใส่เชื้อเพลิงเข้าไป เขาก็พร้อมจะออกมา และการต่อต้าน ขัดแย้งก็พัฒนาไปเรื่อยๆ จากการเดินขบวนอย่างเดียวก็ใช้รูปแบบปิดถนน ปิดสำนักงาน ซึ่งก่อความเดือดร้อนต่อสาธารณะชนทั่วไปที่ไม่รู้เรื่องด้วย

โดยเฉพาะจุดอ่อนของโรงงานที่ไม่ได้แก้ไขอย่างจริงใจ เด็ดขาด ต่อเนื่อง นั้นกลายเป็นจุดอ่อนที่นักการเมืองท้องถิ่นหยิบมาใช้เพื่อหวังผลทางการเมือง เพียงใช้วาทะศิลป์ทางการพูด เท่านั้น โรงงานก็ต้องหย่อนงบประมาณลงไป ชั่วระยะหนึ่งก๋เอาอีก

แต่ฝ่ายโรงงานเองก็ต้องรักษาการปล่อยมลภาวะอย่างจริงๆจังๆ ไม่ใช่เผลอก็ปล่อยออกมา หรือการควบคุมไม่ทั่วถึงก็เกิดมลภาวะออกมา ก็ไปตอกย้ำความผิดหวังต่อประชาชน

ทุกครั้งโรงงานก็บอกว่า เครื่องวัดมลภาวะบอกว่าอยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน เรื่องนี้พี่ตั้งคำถามกรณีที่แม่เมาะ โอเค เราเชื่อเครื่อมือตรวจมลภาวะ แต่ปรากฏว่าตัวครั่งตาย หรือลดลง หรือไม่สามารถขยายออแกไปได้อีก ทั้งที่ครั่งคือรายได้ของชาวบ้าน พี่ตั้งคำถามว่า มลภาวะที่ปนเปื้อนในอากาศนั้นอาจจะอยู่ในมาตรฐานของมนุษย์ แต่อาจจะสูงเกินไปสำหรับตัวครั่ง…. แล้วสิ่งมีชีวิตอื่นๆที่เป็นความหลากหลายทางชีวภาพรอบโรงงานล่ะ ที่เป็นห่วงโซ่อาหาร ที่เราอาจจะยังไม่เข้าใจล่ะ มลภาวะที่ได้มาตรฐษนของมนุษย์ แต่อาจจะมากเกินไปสำหรับสิ่งมีชีวิตเหล่านั้น ตรงนี้ไม่มีอยู่ในเกณฑ์การวัดทาง EIA EHIA ……และปรากฏการณ์ทางธรรมชาติหลายอย่างที่ชาวบ้านเปรีบเทียบให้ฟังว่า สมัยก่อนมันไม่ปรากฏสิ่งเหล่านี้ แต่เมื่อมีโรงงานมันมีปรากฏการณ์เหล่านี้ แต่เครื่องมือวัดมลภาวะบอกว่าอยู่ในมาตรฐาน…? สิ่งเหล่านี้เป็นเรื่องคับข้องใจของชาวบ้าน สะสมอยู่ข้างใน นักวิชาการก็เอาแต่ตัวเลขบนเครื่อวมือตรวจวัดมาตอบ แต่ไม่สามารถอธิบายปรากฏการณ์ที่ชาวบ้านเผชิญได้ ถามทีไรก็อ้างอยู่ในเกณฑ์ ชาวบ้านอึดอัด สะสม เลยไปถึงคั่งแค้น

ยิ่งโรงงานบอกว่า มีโรงงานจะเกิดผลดีต่อท้องถิ่น รับคนงาน ชาวบ้านมีงานทำ ก็จริง ชาวบ้านได้งานทำมากขึ้น แต่เป็นแรงงานขั้นต่ำ ส่วนเด็กที่จบปริญญาตรี โทมากลับไม่สามารถทำงานได้ ชาวบ้านบอกว่า โรงงานตั้งเกณฑ์ไว้สูง เช่น เด็กต้องมีค่าคะแนนภาษาอังกฤษ โทอิค เท่านั้นเท่านี้ คือตั้งเกณฑ์สูงไป ลูกชาวบ้านที่ไหนจะเอาคะแนนนั้นมาให้ได้ …. โฮยมากมาย พี่เชื่อว่า โรงงานมีคำอธิบาย แต่ชาวบ้านนั้น ผิดหวังซ้ำแล้วซ้ำเล่า ….

ฝ่าย CSR ไปส่งเสริมทำของกินของใช้ในครัวเรือน แต่ขายไม่ได้ ก็เอามาใช้ในครัวเรือน และมาซื้อเหมือนกัน แต่ปีละ 1-2 ครั้ง กิจกรรมเหล่านั้นก็ล้มหายตายซากไป
……เอ้าฝอยซะยาวเลย

การเข้าถึงข้อมูลหรือครับ ก็อิงระบบ หลักการ PRA นั้นแหละ คือใช้ Focus group บ้าง ใช้ group interview บ้าง ใช้ gender บ้าง ใช้การกระจายตัว มีเยาวชนบ้าง และใช้ Key informants ต่างๆ สิ่งเหล่านี้ เป็นไปตามหลัก ซึ่งคนทั่วไปใช้กันเป็นประจำ

แต่เรามีหลักอีกหลักหนึ่งครับ เบิร์ด ชุมชนมีโครงสร้างซ้อนกัน คือโครงสร้างทางราชการ ที่มีกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน คณะกรรมการหมู่บ้าน กลุ่มต่างๆ อบต. ประธานชุมชน ฯลฯ….. แต่อีกโครงสร้างคือ Key informants ที่ไม่เป็นทางการ เช่น เฒ๋าจ้ำ หมอยา หมอเหยา พรานป่า นางเทียม เจ้าโคตร ฯลฯ…โครงสร้างเหล่านี้ คนทั่วไปคิดไม่ถึง ไม่ได้คิด ไม่รู้จัก แน่นอนอาจจะไปซ้ำกับผู้นำที่เป็นทางการก็ได้ พี่ชอบควานหาคนเหล่านี้แล้วไปคุยด้วย ปกติคนเหล่านี้มีเรื่องราวมากมายที่ผ่านเข้ามาในชีวิตท่าน เพราะท่านทำหน้าที่ตามที่ท่านดำรงอยู่แบบไม่เป็นทางการนั้น แต่คนในชุมชนรู้จักและพึ่งพาท่านเหล่านั้น

ข้อมูลที่ได้ ก็เอาไปกองร่วมกันกับข้อมูลที่ทีมงานชุดอื่นๆเก็บมา เอามาตรวจสอบ เชคกันผสมผสานกัน หากขัดแย้งกันก็ตรวจสอบใหม่ได้ แต่เราได้ข้อมูลรอบด้านมากขึ้น โดยเฉพาะตัวเราเองจะเข้าใจชุมชน เรื่องราวได้มากกว่าคนอื่นๆเพราะเรามีข้อมูลมากกว่าคนอื่น

ปกติพี่จะเขียนบันทึกพิเศษขึ้นมาเป็นส่วนตัว แต่สามารถเอาไปผนวกกับข้อมูลชุดอื่นๆได้ แต่เราจะบันทึกเชิงสอดแทรกความเห็น การวิเคราะห์ ข้อคิด ข้อเสนอแนะไปด้วย ลงสนามทุกวันก็เขียนบันทึกทุกวัน เอาทักษะการเขียนบันทึกของเราใช้ให้เกิดประโยชน์ครับน้องเบิร์ด