หมอเจ๊เล่าเรื่อง

เรื่องราวที่บรรจุอยู่ในข้อมูลความจำเป็นพื้นฐาน (จปฐ.) มีที่มาจากความต้องการวัดคุณภาพชีวิตของคนไทยว่าเป็นอย่างไร ระดับใดบ้าง ในแต่ละช่วงเวลา

ในช่วงแรกของการพัฒนากรอบข้อมูลเพื่อนำมาใช้  คำฮิตที่คนสาธารณสุขใช้คุยกันเมื่อทำงาน คือ “สุขภาพดีถ้วนหน้า” ซึ่งเป็นคำที่มีความหมายในเชิงสังคม (รวมความสุขกาย สุขใจ และสุขทางสังคมเข้าด้วยกัน)

จปฐ.จึงเป็นเรื่อง “ขั้นต่ำที่จำเป็นต่อการยังชีพ” และเป็นการยังชีพภายใต้ความพอเพียงและเหมาะสมที่จะทำให้มนุษย์มีความสุขในสังคมของตน

เรื่องราวที่บรรจุภายในกรอบจึงมีทั้งเรื่องของ อาหาร เครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัย น้ำสะอาด การป้องกันและรักษาโรค สิ่งแวดล้อม เชื้อเพลิงหรือพลังงาน (ฟืน ถ่าน แก๊ส)  การสัญจรไปมา การศึกษา วัฒนธรรมและมนุษยธรรม

ด้วยเป็นเกณฑ์ขั้นต่ำ เมื่อทราบข้อมูล จปฐ. ก็เท่ากับทราบลักษณะขั้นต่ำของสังคมไทยว่ามีเรื่องไม่พึงประสงค์ในเรื่องใด   ระดับความเป็นอยู่ต่ำของคนไทยเป็นเรื่องใด รุนแรงในระดับไหนบ้าง

การช่วยกันจัดเก็บข้อมูล ทำให้ชาวบ้านทราบด้วยตนเองว่า ขณะนี้คุณภาพชีวิตของเขาเอง ครอบครัว และหมู่บ้านอยู่ในระดับใด มีปัญหาที่จะต้องแก้ไขในเรื่องใดบ้าง และสร้างความตื่นตัวในการลงมือแก้ไข

การลงมือสำรวจข้อมูลจปฐ. จึงเท่ากับเป็นการส่งเสริมให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมในการพัฒนาตนเอง ครอบครัว และสังคม เป็นการช่วยพัฒนาประเทศไทยแบบร่วมด้วยช่วยกันทำทันที

ชุดข้อมูลในจปฐ. กลายเป็นเครื่องมือของกระบวนการเรียนรู้ เป็นการเรียนรู้ร่วมกันไปกับประชาชนในหมู่บ้าน/ชุมชน เป็นกระบวนการเรียนรู้ที่ดำเนินไปเพื่อให้ประชาชนในหมู่บ้าน/ชุมชน ทราบถึงสภาพความเป็นอยู่ของตนเองและชุมชนว่า เป็นอย่างไร

เมื่อข้อมูลปรากฏแก่ตา ชาวบ้านก็รู้จักตนเอง รู้จักชุมชนของตน แล้วความอยากเปลี่ยนแปลงตนเองและชุมชนก็เกิดขึ้น เมื่อคนสาธารณสุขส่งเสริมให้ชาวบ้านมีส่วนร่วมในการพัฒนา ตั้งแต่การกำหนดปัญหาความต้องการที่แท้จริงของตนเอง ของชุมชน ตลอดจนค้นหาและหาแนวทางแก้ไขปัญหา การใช้ทรัพยากรที่มีอยู่อย่างจำกัดให้ทั่วถึงและมีประสิทธิภาพ รวมทั้งการประสานระหว่างสาขาในด้านการปฏิบัติก็เกิดขึ้น

เมื่อกรอบของฐานคิดในการส่งเสริมและพัฒนาอิงและใช้ข้อมูล จปฐ. ในการเลือกสภาพปัญหาของชุมชน จนได้มาซึ่งแนวทางคัดเลือกโครงการต่างๆให้สอดคล้องกับความต้องการที่แท้จริง

การอิงใช้ข้อมูล จปฐ. ตลอดทุกกระบวนการรวมไปถึงการประเมินผลการดำเนินงานที่ผ่านไป ก็ได้สอนการเรียนรู้ให้กับคนสาธารณสุขที่ทำงานในเรื่องนี้ไว้มากมาย

นับแต่ปี 2531 เรื่องจปฐ. ได้ถูกมอบไปให้กรมการพัฒนาชุมชนเป็นผู้ดูแล และ ณ วันนี้ การดูแลนี้กำลังจะถูกมอบต่อให้อปท.

จปฐ.ที่เกิดขึ้น ช่วยให้ภาพข้อมูลพื้นฐานระดับ หมู่บ้าน/ชุมชน และทำให้เข้าใจสถานการณ์ของชุมชนชัดขึ้น ข้อมูลชุดหลังนี้ เรียกว่า กชช. 2ค

กชช2ค บรรจุข้อมูลที่มีการจัดเก็บเป็นประจำทุก 2 ปี  เดิมนั้นวิเคราะห์สภาพปัญหาของหมู่บ้านไว้ 6 ด้าน 31 เรื่อง มีการจัดระดับความรุนแรงของปัญหาแลระดับการพัฒนาของหมู่บ้านด้วย ล่าสุดปี 2552 การวิเคราะห์ปัญหาได้เพิ่มเป็น 8 ด้าน 72 เรื่อง แต่การจัดระดับความรุนแรงดูเหมือนจะหายไป

ใครต้องการทราบลำดับความสำคัญของปัญหาและพื้นที่เป้าหมายที่ควรได้รับการพัฒนาเป็นพิเศษของจังหวัดตน สามารถไปค้นหาข้อมูลได้ที่ศูนย์ข้อมูลเพื่อการพัฒนาชนบทของกรมการพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย

ในข้อมูลจปฐ. ปี 2550 ซึ่งได้สรุปปัญหาที่ควรแก้ไขในภาพรวมระดับประเทศ ไว้ 5 เรื่อง ได้แก่ การกีฬา การเรียนรู้ของชุมชน การเข้าถึงแหล่งทุนของชุมชน  การติดต่อสื่อสาร และคุณภาพของดิน   ไม่สามารถช่วยให้เข้าใจว่าการเข้าไม่ถึงเกณฑ์ขั้นต่ำนี้ เกี่ยวข้องอย่างไรกับปัญหาความรุนแรงในสังคม แต่ข้อมูลของกชช2ค สามารถเพิ่มความเข้าใจให้ได้ในบางแง่มุม

วันนี้จึงมาบอกกันว่า ในเครื่องมือทั้งหมด 8 ชิ้น ของกชช2ค เป็นเรื่องราวเหล่านี้ : โครงสร้างพื้นฐาน  สภาพพื้นฐานทางเศรษฐกิจ  สุขภาพอนามัย  ความรู้และการศึกษา  การมีส่วนร่วมและความเข้มแข็งของชุมชน สภาพแรงงาน ยาเสพติด  ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

อยากจะรู้ภาพรวมของชุมชนละก็ให้เข้าไปเรียนรู้จากมันให้มากไว้ มันจะช่วยให้การค้นหาปัญหาและประสานระหว่างสาขาในการปฏิบัติ หรือการกำหนดแนวทางแก้ไขปัญหาตรงกับความต้องการที่แท้จริงของชุมชนได้มากขึ้นค่ะ

« « Prev : เรื่องเหล่านี้ยังสำคัญสำหรับชุมชน

Next : จปฐ.กับโครงการ 30 บาท » »