ลานบ้านชลบถพิบูลย์

ก่อนเดินทางไปเยี่ยมเมืองมุกตามบันทึกที่แล้ว ผมทำการบ้านก่อนไปเล็กน้อยและรู้สึกตื่นเต้นมากเมื่อเจอข้อมูลเกี่ยวกับจิตรกรรมฝาผนังอีสานวัด ศรีมหาโพธิ์ปรากฎอยู่อย่างน้อยก็สองแหล่งที่พอเข้าถึงข้อมูลได้นั้นคือจากหนังสือและเวบไซด์

วัดศรีมหาโพธิ์ ได้รับการกล่าวถึงในหนังสือชื่อ จิตรกรรมฝาผนังอีสานซึ่งแต่งโดยไพโรจน์ สโมสรและคณะจากมหาวิทยาลัยในนามโครงการสำรวจและถ่ายภาพจิตรกรรมฝาผนังอีสาน สำนักวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยขอนแก่น ซึ่งมีเนื้อเกี่ยวกับประวัติของชุมชนหว้านใหญ่ให้ได้ศึกษา

แต่ที่ชวนให้ตื่นเต้นเห็นจะเป็นข้อมูลในเวบไซด์ โดยเฉพาะที่ออกจากหน่วยงานต่าง ๆในจังหวัดมุกดาหาร ซึ่งส่วนใหญ่ก็ copy ต่อ ๆ กันไป ไม่ได้ศึกษาข้อมูลใหม่ ๆ นัก ซึ่งเรื่องที่ชวนตื่นเต้นจากคำกล่าวอ้างคือ ภาพเขียนแสดงเรื่องราวในคราวที่ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ (21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 - 1 ธันวาคม พ.ศ. 2486 ทรงเป็นพระราชโอรสองค์ที่ 57 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาชุ่ม ต้นราชสกุลดิศกุล) ทรงเสด็จตรวจราชการหัวเมืองทางอีสานเมื่อ เมื่อ พ.ศ. 2449 หรือเมื่อร้อยปีที่ผ่านมา ซึ่งในขณะนั้นเมืองมุกดาหารยังขึ้นกับมณฑลอุดร

เมื่อเปรียบเทียบคราเสด็จตรวจราชการของเจ้านายจากบางกอกในปี 2449 กับปีที่สร้างสิมวัดศรีมหาโพธิ์ ปี 2467 ก็ไม่ได้ห่างไกลกันนัก ดังนั้นการปรากฎเรื่องราวของเจ้านายบนจิตรกรรมฝาผนังจึงเป็นเรื่องพิเศษฉับพลัน หรือถ้ามีจริงก็นับว่าช่างแต้มสมัยก่อนเป็นคนที่ทันเรื่อง ทันเหตุการณ์ ทันบ้าน ทันเมือง เอามาก ๆ ตอนเข้าชมผมพยายามหาภาพวาดเรื่องกรมพระยาดำรงฯ เสด็จหัวเมืองอีสานให้พบตามที่มีการกล่าวถึง

เมื่อสำรวจตลอดสามผนังที่ปรากฎจิตรกรรมฝาผนังอีสาน  ผมก็ไม่พบภาพเขียนในเหตุการณ์ที่เจ้านายฝ่ายสยามพระองค์นี้ปรากฎอยู่ในจิตรกรรมฝาผนังวัดศรีมหาโพธิ์แต่อย่างใด ภาพที่มีความใกล้เคียงก็เห็นจะมีอยู่บ้างแต่หากดูรายละเอียดของภาพเขียนแล้วก็ไม่ได้มีสัญญะอะไรให้สืบค้น ตีความเป็นอย่างอื่นไปนอกจากภาพประกอบในเรื่องราว ซึ่งจิตรกรรมฝาผนังวัดศรีมหาโพธิ์เขียนเรื่อง พระเวสสันดรชาดก

(ภาพเขียนผนังทิศใต้ของสิมวัดศรีมหาโพธิ์ อำเภอหว้านใหญ่ จังงหวัดมุกดาหาร)

ซึ่งภาพตอนดังกล่าวนั้นเป็นภาพตอนขบวนแห่พระเวสสันดรกลับเมือง ปรากฎอยู่ผนังฝั่งทิศใต้ของสิม ซึ่งในขบวนแห่กลับเมือง ในจิตรกรรมฝาผนังอีสานทุกวัดที่เขียนเรื่องนี้จะให้ความสำคัญมาก หลายวัดการเขียนภาพนตอนนี้กินพื้นที่การเขียนมากเช่น ภาพขบวนแห่พระเวสสันดรกลับเมืองวัดยางซวง จ.มหาสารคาม วัดสนวนวารีพัฒนาราม จ.ขอนแก่น  ดังนั้นภาพที่ปรากฎจึงไม่ใชภาพเจ้านายราชสำนักสยามอย่างแน่นอน  การทึกทักเอาว่าภาพคนมีหนวดคือสมเด็จฯกรมพระยาดำรงนั้น เห็นที่จะตีความง่ายไป

ในบันทึกต่อไป ขอเขียนถึงสถาปัตยกรรมวัดศรีมหาโพธิ์ ซึ่งเป็นวัดที่หันหน้าสิมไปทางทิศตะวันตก เรื่องนี้มีที่มาที่ไป หรือ ขนบอะไร ตามต่อครับ