ลานฅนฟื้นฟู

ที่ผมร่ายยาวมานี่เพราะความจริงเรื่องนี้ของชาวบ้านดงหลวงไปกระทบต่อการส่งเสริมสนับสนุนเกษตรกรในการทำการผลิตที่ก้าวหน้า คือ โครงการที่รับผิดชอบได้ลงทุนจำนวนมากเพื่อสร้างงานสูบน้ำเพื่อการชลประทาน ที่ใช้เทคโนโลยีที่ค่อนข้างทันสมัย เพื่อสนับสนุนเกษตรกรทำการผลิตแบบก้าวหน้า ในรูปของ Contract farming อันเป็นการสร้างโอกาสในการพัฒนาอาชีพการเกษตรแบบก้าวหน้า

เราใช้ GIS ออกแบบแผนงาน และติดตามงาน และใช้วิเคราะห์ เราเอาดินไปเข้าห้องแล็ป เพื่อวิเคราะห์ธาตุอาหารเพื่อเราจะได้แนะนำการใส่ปุ๋ยที่ถูกต้อง เราจัดระบบกลุ่มผู้ใช้น้ำที่มีชาวบ้านมีส่วนร่วมและเข้ามาร่วมการบริหารจัดการ เรามีนักเกษตรกินนอนในพื้นที่เพื่อทำหน้าที่ V&C หรือ Visiting and Coaching ฯลฯ

ผลการทำงานอย่างหนักมาสามปี เราพบว่า มีเกษตรกรจำนวนไม่มากอย่างที่เราคาดหวังที่เข้าร่วมโครงการ และในจำนวนนั้นก็ไม่ได้ทุ่มเทเวลาทำการผลิตตามคำแนะนำของการปลูกพืชเศรษฐกิจแบบใหม่ เวลาส่วนหนึ่งเขาเหล่านั้นขึ้นป่า ปลูกแล้วก็ใช้ความเคยชินเดิมๆ พฤติกรรมเดิมๆคือ เข้าป่า คำพูดนรินทร์ น่าจะเป็นตัวสะท้อนที่สำคัญประการหนึ่งคือ “…ผมติดรสอาหารป่า และนิสัยการชอบเข้าป่า ถ้ามีเวลาก็จะนึกถึงการเข้าป่ามากกว่าจะเดินไปที่แปลงพืชเศรษฐกิจ..”

เป็นโจทย์ใหญ่ของเรามาตลอดว่าจะทำอย่างไรต่อกรณีนี้ แต่บังเอิญที่โครงการเรามีอาการโคลงเคลงของการบริหารระดับสูง และการออกแบบโครงการไม่เข้าใจรายละเอียดแบบนี้ จึงมองไม่เห็น หรือมองเห็นแต่ไม่คิดว่าจะต้องมีอะไรทำพิเศษ เพราะทัศนคติผู้บริหารระดับสูงเป็นอีกแบบหนึ่ง

มีแนวทางออกอย่างไรในมุมมองของสนาม

• ทฤษฎีนักเศรษฐศาสตร์ก็คือ การเอาผลตอบแทนรายพืชเป็นตัวกระตุ้น นั่นหมายถึง เน้นผู้ผลิตที่ประสบผลสำเร็จให้เป็นตัวนำร่อง

• เลือกชนิดพืชที่ไม่ซับซ้อนในการปลูกและดูแล เพื่อให้สอดคล้องต่อ นิสัยเรียบง่ายของเกษตรกร

• มีเจ้าหน้าที่ประจำในพื้นที่ที่เป็นพี่เลี้ยงเกษตรกร ควรเป็นผู้ที่มีประสบการณ์และเข้าใจการผลิตและเกษตรกรอย่างลึกซึ้ง

• นักสังคมวิทยาและมานุษยวิทยาที่มีประสบการณ์เข้ามาศึกษาและสร้างกระบวนการปรับกระบวนทัศน์การดำรงชีวิตที่เปิดกว้างมากขึ้น และเหมาะสมต่อการปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตอย่างสมดุล

• การกระทำจะต้องต่อเนื่องและเน้นการเรียนรู้และกระตุ้นการตระหนักรู้ เข้าใจและสำเหนียก

• สร้างองค์กรชุมชนที่มีการผสมผสานระหว่างวัย เพศ เพื่อการเข้ามาดำเนินการเองในระยะยาวอย่างมีประสิทธิภาพ

• การสร้างองค์กรและกระบวนทัศน์ใหม่ต่อกลุ่มชาวบ้านอาศัยในภูมินิเวศเช่นนี้ นั้น ต้องใช้เวลา ซึ่งขึ้นกับประสิทธิภาพขององค์ประกอบต่างๆ

• เรามีบทเรียนโครงการงานสูบน้ำมามากพอสมควร แต่มิใช่กับกลุ่มเกษตรกรที่มีวิถีชีวิตที่พึ่งพาป่าแบบนี้..

บทเรียนกิจกรรมการพัฒนาเกษตรนี้ เป็นอีกครั้งที่ชี้ให้เห็นว่า

“เกษตรกรต้องเข้าใจและสร้างวินัยการผลิตต่อระบบการการเกษตรอย่างเหมาะสม มิเช่นนั้น การใช้เทคโนโลยีเพื่อการผลิตจะไม่ส่งผล ตามศักยภาพที่มีอยู่…”