ลานลุงเปลี่ยน

….เหลือเพียงปีกบางรุ่งริ่ง
สีสันสดสวยที่เคยแต่งแต้ม…หลุดหาย
เคยโบกบินล้อลม…ต้องมาตะเกียกตะกาย
รอความตายอย่างเหนื่อยล้า..น่าอนาถ

เปรียบเหมือนบ้านเมืองไทยในวันนี้
ทะเลาะกันทำป่นปี้ไปทั้งชาติ
กูต้องได้..กูสิถูก..กูเก่งกาจ
ปล่อยให้ชาติล่มจม..ช่างหัวมัน

ลูกหลานเด็กน้อยไร้เดียงสา
ดูแววตาร่าเริงสุขสันต์
ต้องมา”ซวย”ด้วยผู้ใหญ่ทะเลาะกัน
คงสักวันเขาจะด่าว่าพวกเรา

“พิคะเนดงาคำ”…องค์มีฤิทธิ์
ช่วยประสิทธิ์…ปัญญาให้พวกเขา
ให้หายจาก..กระโหลกหนาปัญญาเบา
ให้พวกเขา…สามัคคีมีน้ำใจ

ปฐมบทของบันทึกการท่องเที่ยวเชิงวิพากษ์ รอบนี้ของผมเริ่มต้นที่บ้านท่าซ่วง เมืองหงสา ไปขึ้นฝั่งที่บ้านปากแบงเมืองฮุน แขวงอุดมไซครับ
เช้าวันเดินทางร้านเจ้าประจำที่หงสาเสริฟข้าวเหนียวกับไส้อั่ว แทนที่จะเป็นข้าวเหนียวกับไข่ดาว เหตุเพราะระยะนี้หงสาขาดแคลนไข่นั่นเอง โรคไข้หวัดสัตว์ปีกระบาด ทางเมืองเขาจึงห้ามการซื้อขายไข่ในตลาด แต่ไม่ว่าจะเป็นไส้อั่วหรือไข่ดาวก็ทำให้ท้องอิ่มก่อนการเดินทางไกลได้
ใช่ครับผมจะท่องเที่ยวไปรับลมหนาวในลาวเหนือ ตามไปเที่ยวด้วยกันนะครับ
รถของโครงการมารับที่บ้านพักเวลา ๗:๓๐น. ค่อยๆพาแล่นฝ่าม่านหมอกหนาบนเส้นทางที่คดโค้งราว ๓๕ กม. ใช้เวลาเดินทางเกือบหนึ่งชั่วโมง ก็พาผมมาถึงบ้านท่าซ่วงริมฝั่งแม่น้ำโขง จุดเริ่มต้นของการเดินทางไปยังเมืองสิงจุดมุ่งหมายของผมในครั้งนี้ บ้านท่าซ่วงเคยเป็นประตูออกสู่โลกภายนอกเพียงแห่งเดียวของเมืองหงสามาช้านาน จนกระทั่งเมื่อมีการตัดถนนจากเมืองหงสา เชื่อมกับชายแดนไทย และแขวงหลวงพระบาง ปัจจุบันถึงแม้นจะมีถนนแล้ว แต่ความนิยมเดินทางด้วยเรือตามแม่น้ำโขงของพี่น้องชาวหงสาก็ไม่ได้ลดน้อยลงแต่ประการใด จากท่าซ่วงหากล่องไปตามน้ำสามารถไปได้ถึงหลวงพระบาง ท่าเดื่อ(ไชยบุรี) ปากลาย และเวียงจันทน์ ถ้าหากทวนน้ำขึ้นไปจะเป็น เมืองปากแบง ห้วยทราย(แขวงบ่อแก้ว) จนถึงเชียงรุ้งได้ เรือโดยสารมีตั้งแต่ขนาดร้อยกว่าที่นั่งไปจนถึงเรือเร็วประเภทเช่าเหมาลำ ผมถามถึงเรือไปปากแบง ชาวเรือบอกบอกว่ามีหลายประเภทหลายราคา หากจะรอเรือเร็วที่ออกตามคิวค่าโดยสารคนละ ๓๕ พันกีบแต่อาจได้ออกตอนสายๆ หรือหากจะเหมาเรือเร็วไปเลยเขาคิดค่าเหมาเรือ ๒แสน๕หมื่นกีบ(๑พันบาท) ระยะทางไม่กี่สิบกม.ใช้เวลาเดินทางไม่ถึงครึ่งชั่วโมง กำลังชั่งใจว่าจะเอาอย่างไหนดี พอดีมีเจ้าของเรือใหญ่ขนาดหนึ่ง๘๐ที่นั่ง เสนอว่าพอดีเรือจะตีขึ้นไปรับแขกฝรั่งที่ห้วยทรายหากให้เขา ๑แสน๕หมื่นเขาจะอาสาไปส่ง ให้ เลยรีบตกลงไปกับเจ้านี้

นั่งเรือใหญ่ราวกับเป็นเศรษฐีค่อยๆทิ้งท่าซ่วงไว้เบื้องหลัง เรือเขามีเบาะนั่งเหมือนรถทัวร์ มีห้องน้ำห้องท่าสะอาดสะอ้าน ครอบครัวเจ้าของเรือมีพ่อแม่และลูกชายวัยรุ่นสองคน คุยกับอ้ายคนพ่อเล่าว่า ปกติก็วิ่งคิวหลวงพระบางห้วยทราย แต่ฤดูท่องเที่ยวอย่างนี้มักมีงานเหมาเข้ามาบ่อย ดังเช่นคราวนี้ที่บริษัททัวร์เช่าเหมาให้ขึ้นไปรับนักท่องเที่ยวชาวฝรั่ง ที่เมืองห้วยทราย(ตรงข้ามกับเชียงแสน) สองคน ขาขึ้นเขาค่อยๆขึ้นมาเพราะไม่อยากสิ้นเปลืองน้ำมันเลยต้องแวะนอนรายทางสองคืน ส่วนขาล่องจะแวะค้างคืนที่ปากแบงเพียงคืนเดียว
แอบถามราคาค่าเหมาเรือแต่ละเที่ยว อ้ายเขาบอกแต่เพียงว่าก็พอเหลือเก็บ ก็แหงละสิเที่ยวนี้ได้จากผมไปอีกกว่าหกร้อยบาท เรือผ่านบ้านปากงึมอ้ายบอกว่าขอแวะเอาของที่บ้านญาติหน่อย ผมรีบสนับสนุน เพราะอยากมาดูบ้านปากงึมมานานแล้วครั้งนี้ถือเป็นโอกาส ปากงึมคือบริเวณที่แม่น้ำงึมไหลลงสู่แม่น้ำโขง ผมรู้สึกคุ้นเคยกับปากงึมเพราะว่า น้ำแก่นอันเป็นแม่น้ำสายหลักที่ไหลผ่านเมืองหงสาแล้วไหลไปรวมกับน้ำงึมก่อนที่จะไหลลงแม่น้ำโขง แวะทักทายปากงึมหน่อยก็ดีเหมือนกัน เผื่อจะเจอกับสายน้ำแก่นชาวหงสาบ้านเดียวกัน บ้านปากงึมวันนี้มีเรือแพมาจอดหลายลำ มองไปบนตลิ่ง อ้อเขามีตลาดนัดริมโขงนั่นเอง

จากปากงึมเรือลำใหญ่แต่มีผู้โดยสารเพียงคนเดียวค่อยๆแล่นทวนน้ำขึ้นไปปากแบง  ใจผมเริ่มร้อนนิดๆ เกรงจะไม่ทันรถเที่ยวเที่ยงวัน(เที่ยวสุดท้ายที่จะไปอุดมไชย) แต่ก็ไม่กล้าบอกอ้ายเพิ่นเร่งเครื่อง
ก็ลาวกับไทยผลิตน้ำมันไม่ได้เหมือนกันนี่ครับ เขาประหยัดน้ำมันก็ควรสนับสนุนเขา ยิ่งตอนนี้เจ้าลูกชายมาถือพังงาบังคับเรือเปลี่ยนให้พ่อไปกินข้าว ยิ่งใจเย็นอ่านร่องน้ำทุกร่อง ช่างเป็นวัยรุ่นที่ไม่ชอบความเร็วเหมือนวัยโจ๋ซิ่งแมงกะไซด์บ้านเราเลยพ่อคุณเอ๋ย
พี่อ้ายคนพ่อเสร็จจากกินข้าวก็มานั่งดูดยาคุยกับผม พอถามถึงการเปลี่ยนแปลงของน้ำโขงในระยะหลังจากที่มีการปิดเขื่อนทางต้นน้ำ พี่อ้ายในฐานะที่ใช้ชีวิตขึ้นล่องกินนอนในแม่น้ำโขงมากกว่าอยู่บนบกเล่าให้ฟังว่า “น้ำโขงเดี๋ยวนี้มันไม่มีฤดูแล้ว” “แต่ก่อนพอถึงหน้าน้ำมากน้ำก็มา พอถึงเวลาน้ำน้อยน้ำก็ลด
แต่ละปีจะเหมือนกันตลอด” “แต่เดี๋ยวนี้เขานึกอยากปล่อยน้ำมายามใดเขาก็ปล่อย อาชีพปลูกผักปลูกถั่วสิสงแถวชายหาด ถูกน้ำท่วมเสียหาย เดือดร้อนกันตลอดทุกบ้านทุกคุ้ม แวะจอดท่าไหนก็มีแต่เสียงบ่น”
นี่เป็นเสียงสะท้อนจากพยานที่รู้เห็นความเป็นไปของ “แม่ของ” ถึงแม้นจะเป็นเสียงเล็กๆที่ขาดสถิติ ไร้หลักฐานยืนยัน แต่ใจผมก็โอนเอียงไปทางเชื่อ เชื่อเพราะอ้ายเพิ่นอยู่กับแม่น้ำโขงมาตลอด เชื่อในสิ่งที่อ้ายพบเห็น
นี่เป็นเพียงตัวอย่างเพียงหนึ่งเดียว ในหลายร้อยพันตัวอย่าง ที่เป็นหลักฐานเชิงประจักษ์ที่ได้แสดงถึงผลที่ตามมาจากสิ่งที่มวลมนุษยชาติได้กระทำต่อธรรมชาติ ซึ่งมีวิถีของธรรมชาติ แล้วผลที่ตามมาก็คือความเดือดร้อนของคนเล็กๆทางปลายเหตุ
เมื่อมวลมนุษยชาติพากันไปปรับเปลี่ยนธรรมชาติ แล้วมวลมนุษย์ก็ไปกล่าวโทษว่าธรรมชาติวิปริต แปรปรวน ไม่ว่าจะเป็น ฝนฟ้าที่ตกผิดฤดูกาล ฝนมากน้ำท่วม ฝนน้อยน้ำแล้ง พายุลูกเห็บ พายุฤดูร้อน ไฟป่า ทอร์นาโด ดินถล่ม และนานาวิบัติภัยธรรมชาติ ที่สร้างความเดือดร้อนให้มวลมนุษย์
โธ่เอ๋ย…มนุษย์
ไม่รู้จักโทษตัวเอง

บันทึกแฉตัวเอง คุณ เปลี่ยนศรี(สี)
ผมเคยได้รับคำชมจากน้องๆที่เคยร่วมงานว่า “พี่เนี่ยเหมือนจิ้งจก..เปลี่ยนสีไปได้เรื่อย”
นี่ถือเป็นคำชมนะเนี่ย ฮึ่ม! ฝากไว้ก่อนเจ้าหมิว เจ้าดา เจ้าต้า เจ้า….

ย้อนกลับมาดูตนตัว เออก็ถูกของน้องๆเขา

สิ่งแรกที่สุดที่ว่าใช่ก็คือ ผมเป็นคนลิ้นอ่อนเหมือนนกขุนทอง อยู่ใกล้ใครก็พูดสำเนียงพื้นถิ่นของคนนั้น
อันนี้สาบานได้ว่าไม่ได้ตั้งใจดัด ไม่รู้ตัวด้วยซ้ำว่าสำเนียงตัวเองเปลี่ยนไป จนมีคนมาทักถึงได้รู้ความจริง
อยู่ดงหลวงพูดผู้ไท สลับภาษาลาวดงหลวง

อยู่หงสาพูดลาวย้อสลับกับลื้อ

ข้อถัดไปคือ ผมคุยกับคนได้ทุกประเภท (ไม่ว่าเสื้อเหลืองเสื้อแดง) แต่จะหลีกเลี่ยงความขัดแย้ง และข้อที่จะขัดใจ
โดยยกประเด็นที่ใจเรายอมรับออกมาคุยกัน

• ผมคุยกับนักพัฒนากับเอ็นจีโอได้เป็นวันๆอย่างไม่ขัดเขิน คุยด้วยใจ ด้วยอุดมการณ์เดียวกัน

• ผมไปหาพี่ทีปกรณ์ที่ดงหลวงทีก็คุยกันจนลิงหลับ

• ผมไปคุยกับพ่อๆไทบรูเรื่องการทำมาหากินการปลูกพืชปลูกผัก เรื่องป่าเรื่องเขาได้อย่างสนุกสนาน

• ผมไปคุยกับแม่บ้าน เรื่องผักกาดดอง เรื่องผงนัว เรื่องทอผ้า เรื่องชาผักหวาน จนเขาตกลงปลงใจมาร่วมกลุ่ม

ย้ำอีกครั้งว่าผมมีความจริงใจทุกคำพูด

• แต่ผมก็ไปคุยกับผู้ประกอบการเจ้าของโรงงานได้เป็นวรรคเป็นเวรเหมือนกัน จนเขาหลวมตัวจะชวนไปร่วมหุ้นร่วมกิจการ

ผมก็มีจุดยืนในการพูดคุยว่ากิจการที่ว่าต้องไม่เอาเปรียบใคร และไม่เอาเปรียบธรรมชาติด้วย

ผมเคยไปสัมนาการสร้างเขื่อนโครงการหนึ่ง ด้วยรูปแบบการแต่งตัว ผ้าฝ้ายยับๆผมยาวหนวดเคราหรอมแหรม สะพายย่าม ทำให้กลุ่มพี่น้องฝ่ายต่อต้านเรียกไปนั่งรวมกลุ่มด้วย นั่งกินข้าวกลางวันด้วย แต่พอภาคบ่ายผมขึ้นนำเสนอแผนการจ่ายค่าชดเชยในฐานะคอนเซ้าท์ หลังจากนั้นพี่น้องกลุ่มนั้นไม่มองหน้าผมอีกเลยตลอดการประชุม

จุดยืนของผมคือ การไม่เปลี่ยนจุดยืน
ไม่ว่าเราจะอยู่ที่ไหน เราต้องรู้ตัวว่าเรากำลังทำอะไรอยู่
และเราต้องทำตัวให้กลมกลืนกับท้องถิ่น กับสังคมรอบข้าง โดยที่ไม่ทิ้งจุดยืนของตัวเอง
ผมว่าความกลมกลืน เป็นจุดเริ่มต้นแห่งสมานฉันท์

ผมเป็นนักฉวยโอกาส ที่พยายามสร้างและหาความสุขจากการทำงาน
และยังเป็นนักปรุงฝัน เพื่อปลุกประโลมใจให้การทำงานของตัวเองสำเร็จ
นั่นหมายความว่า ผมเป็นคนรู้จัก(พยายาม)คิดดี คิดชอบ คิดในทางบวก

• ผมได้เป็นส่วนหนึ่งในทีมประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อม โครงการเหมือง เขื่อน โรงงาน ผมก็ใช้โอกาสเขียนมาตรการ(บังคับ)เจ้าของโครงการให้ปฏิบัติตามหลักวิชาการ ให้ช่วยลดความเดือดร้อนต่อคนสัตว์สิ่งอ้อมตัว ทำอย่างนี้ได้ผมก็มีสุขแล้ว

• ผมได้ทำงานด้านวางแผนโยกย้ายผู้คนชุมชน ผมก็ใช้โอกาสในการประเมินราคาค่าชดเชยให้เหมาะสมให้เป็นธรรมกับชาวบ้าน พร้อมวางแผนฟื้นฟูคุณภาพชีวิตของพี่น้องให้รัดกุม ผมก็คิดว่าผมได้ทำดีแล้ว

• ผมได้ทำงานวางแผนฟื้นฟูสภาพเหมืองแร่ ผมก็คิดว่าเป็นโอกาสดีของตัวเอง ที่ได้มีส่วนในการซ่อมแซมกอบกู้ระบบนิเวศให้กลับคืนสู่ธรรมชาติ อย่างน้อยผมก็ตั้งใจให้เป็นเช่นนั้น

• ผมได้ทำงานด้านพัฒนาชุมชนร่วมกับอ้ายน้องเอ็นจีโอ นี่ถือว่าสุดยอด เกิดปิติสุขแบบไม่ต้องปรุงแต่ง

ผมเรียนรู้อย่างไร ผมเรียนรู้ด้วยการเปิด
เปิดใจ รับทุกสิ่งที่ผ่านตา ไม่ทำตัวเป็นน้ำเต็มแก้ว ไม่เป็นชาล้นถ้วย
ผมอ่านหนังสือทุกประเภท นิตยสาร ประวัติศาสตร์ พงศาวดาร นวนิยาย กำลังภายใน ท่องเที่ยว ภูมิศาสตร์ ปรัชญา ธรรมะ และคำสอนทุกศาสนา แม้กระทั่งกวีนิพนธ์
ผมนำความรู้มาใช้ประโยชน์ ให้ถูกกาละ

• ศัพท์แสงความรู้ที่ได้ร่ำเรียนสมัยเป็นนักเรียนผู้ช่วยพยาบาล สามารถนำมาใช้ตรวจแก้งานอีไอเอในบทว่าด้วยการประเมินสาธารณสุขได้
• ความรู้เรื่องเมืองโบราณสามารถนำไปเลือกแนวสายทางที่จะตัดถนนได้
• วิชาผักกาดดองที่แม่สอนไว้สามารถนำมาสอนแม่บ้านที่ดงหลวงได้

อันนี้เป็นตัวอย่างการบูรณาการองค์ความรู้

กลมกลืน(เปลี่ยนสี) ปรุงฝัน เรียนรู้
เป็นศิลปะในการดำรงชีวิตของผมครับ
นี่ถ้าไม่ใช่ท่านครูบาร้องขอไม่ยอมเผยบันทึกที่ยกตัวเองบันทึกนี้นะคร๊าบ

ท้องฟ้า….สีครามงามสง่า..ลึกล้ำ
ท้องฟ้า….สีฟ้าใส…กระจ่างสวย
ท้องฟ้า…สีทอง…รองเรืองอร่าม
ท้องฟ้า….สีเทาหม่น…มัวหมอง
แท้จริงแล้ว..ท้องฟ้าสีอะไร
ขอบฟ้าอยู่ที่ไหน…ขอบฟ้าอยู่ที่ใจ…ขอบฟ้าไม่มีจริง
ท้องฟ้าแปรเปลี่ยนสี ไปตามแสงหักเหแสงสะท้อน
ฟ้าใสฟ้ามัวฟ้าหลัว..ด้วยมีเมฆมีหมอกมีควันมาบดบัง
ใจคน….เปรียบดั่งท้องฟ้า
มีอารมณ์ อ่อนไหว….วูบเผลอไปกับสิ่งเร้า
โศกเศร้าเหงาหงอย…. ยามผิดหวัง
ห่วงหาอาวรณ์….ยามพลัดพลาก
เริงรื่นกระชุ่มกระชวย…ยามมีสุข
อิ่มเอิบ ปิติ เมื่อได้บอกตนเองว่า..ได้ทำกรรมดี
นิ่งสงบ โปร่งปลอด เมื่อได้ตกตะกอนความคิด….เมื่อได้ทำสมาธิ
แท้จริงแล้วจิตใจที่สงบ ไร้สิ่งรบกวนนั้นเป็นเช่นไรหนอ

จิตพิสุทธิ์ที่แท้…เป็นเช่นไร