ลานจอมป่วน

ศาสตราจารย์ ดร.ชัยวัฒน์ สถาอานันท์

จากการร่วมทำงานกับคณะกรรมการอิสระเพื่อความสมานฉันท์แห่งชาติ  พยว่าความลับของการสมานฉันท์ประกอบหรือปรองดองด้วยองค์ประกอบต่างๆ 9 อย่าง

1. ความยุติธรรม
2. ความจริง
3. ความพร้อมรับผิด (Accountability)
4. การให้อภัย (Forgiveness)
5. สันติวิธี
6. การสานเสวนา
7. จินตนาการ
8. ความทรงจำ
9. ความเสี่ยง

ทั้งหมดนี้แบ่งเป็น 5 พวก

1. ทฤษฎีและภาคปฏิบัติทั่วโลกจะ focus 3 เรื่อแรกคือความยุติธรรม ความจริงและความพร้อมรับผิด
2. การให้อภัย (Forgiveness)  คณะกรรมการอิสระเพื่อความสมานฉันท์แห่งชาติคิดว่าถ้าจะให้ได้ผลต้องเพิ่มการให้อภัย  แต่จะให้อภัยก่อนการค้นหาความจริงและความยุติธรรมได้ไหม?  “ยังไม่รู้ความจริง  ไม่รู้ว่าใครผิด  ไม่รู้ว่าจะให้อภัยใคร” , “ไม่ต้องรู้อะไร  ให้อภัยไปเลย”, “เป็นประเด็นที่ไม่ต้องการให้มีเหตุการณ์แบบนี้เกิดขึ้นอีก  ต้องรู้ความจริง  ทำความจริงให้ปรากฏ  ถ้าเอะอะให้อภัย  ในอนาคตก็จะเกิดเหตุการณ์แบบนี้ขึ้นอีก” ,”ให้อภัยเลย  ความจริงก็ไม่ปรากฏ  ความยุติธรรมก็ไม่เกิดจะมีความรู้สึกว่าไม่เป็นธรรม”
3. สันติวิธีและการสานเสวนา พลเอกเอกชัยกับอาจารย์วันชัย  อาจารย์โคทม อาจารย์ปาริชาต  มหาวิทยาลัยมหิดลก็ให้ความสนใจเป็นพิเศษ  สันติวิธีและการสานเสวนาหรือ Dialogue เป็นกลไก เป็นเครื่องมือของขบวนการสมานฉันท์ซึ่งจะบังคับให้เกิดโดยกฏหมายไม่ได้  รัฐสภาออกกฏหมายให้สังคมไทยมีความสมานฉันท์ไม่ได้
4. สมานฉันท์ต้องมีจินตนาการและความทรงจำ จินตนาการหมายถึงต้องคิดถึงความเป็นไปได้และต้องพูดถึงความทรงจำด้วยซึ่งจะไปสัมพันธ์กับความจริง
5. และประเด็นสุดท้ายที่ต้องมีคือความเสี่ยง (Risk)

วันนี้ต้องการพูดแค่ การปรองดองเป็น Business ที่เสี่ยง  (Reconciliation is a risky business)  การปรองดองหรือการสมานฉันท์เป็นเรื่องเสี่ยง  ตอนนี้สังคมไทยเป็นสังคมความเสี่ยง (Risk Society)  ที่เราเจอตอนนี้เป็นความเสี่ยง 2 ชั้น

การปรองดองในสังคมไทยตอนนี้ยาก  เพราะ

1. ใครจะปรองดองกับใคร ?  พรรคประชาธิปัตย์กับพรรคเพื่อไทยเหรอ?  ใช่รึเปล่า?  หรือปัญหาภาคใต้จะปรองดองกับใคร?
2. ความจริง  ถ้าพูดว่าความจริงสำคัญ  ความจริงเกี่ยวกับสิ่งที่เกิดขึ้น  ความจริงอะไร?  พฤษภา 53 ใครยิงคุณร่มเกล้า ?  ใครยิง 6 ศพในวัดปทุมฯ ?  ความจริงของใคร?  ถามนักข่าวที่อยู่ในพื้นที่ นักข่าวที่อยู่กับทหารบอกว่ากระสุนยิงมาจากฝั่งตรงข้าม  เห็นมั๊ยว่าใครยิง?….ไม่เห็น  ภาคใต้คนตายไปแล้วสี่พันกว่าคน  ใครทำ ?  ขบวนการก่อความไม่สงบทำทั้งหมดเลยเหรอ?  มันยุ่งกว่าที่เราคิด การจัดการความจริง (Truth Management) ไทยเราจัดการได้พิลึกพิลั่นมาก
3. ต้องฟื้นฟูสายสัมพันธ์หรือต้องสร้างสายสัมพันธ์ขึ้นมาใหม่เพราะของเดิมถูกทำลายไปหมดแล้ว  ใครครอบครัวก็ทะเลาะกัน อยู่คนละข้างอยู่คนละฝ่าย ในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้  คนไทยพุทธกับอิสลามเคยอยู่ด้วยกันมาดีๆ  ตอนนี้เป็นอย่างไร?  ต้องมาเริ่มกันใหม่
4. ถ้าจะทำเรื่องปรองดองจะทำเมื่อไหร่?  ทำตอนนี้กรณีขัดแย้งของประเทศ เสื้อแดงเสื้อเหลือง  หรือกรณีใน 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้จะทำเมื่อไหร่?
5. สุดท้ายเลยที่สำคัญมีเจตนาที่จะปรองดองรึเปล่า? มีเจตน์จำนงทางการเมืองพอที่จะปรองดองไหม?

ขบวนการปรองดอง คือขบวนการซึ่งเอื้อให้สังคมเคลื่อนจากอดีตที่แตกแยก ขัดแย้งไปสู่อนาคตที่ทุกฝ่ายมีส่วนร่วมกันได้  มี 3 องค์ประกอบ

1. มีอดีตที่แตกแยกขัดแย้ง (Divisive Past)
2. มีความสามารถที่จะคืนชีวิตชีวาให้กับสังคม (Revitalizing capabilities present)
3. มีศักยภาพที่จะจินตนาการถึงอนาคตร่วมกันได้ (Shared future(s) imaginable)

3 เรื่องนี้อดีตที่ขัดแย้งเข้าใจง่าย  ความสามารถที่จะคืนชีวิตชีวาให้กับสังคมตอนนี้เมืองไทยเรามีไหม?  หรือมีแต่ความขมขื่น  ไม่พอใจ  มีเรื่องอยู่ในใจแต่ไม่อยากพูดให้ฟังและในขณะนี่เราสร้างอนาคตที่จะอยู่ร่วมกันได้ไหม?  อันนี้เป็นโจทย์ของการปรองดอง  ปัจจุบันในครอบครัว  ในชุมชน ที่ทำงาน  ในสังคม  พอจะพูดเรื่องการเมืองต้องรู้ก่อนว่าสีอะไรถึงจะพูดกันได้อย่างจริงใจ  แล้วจะปรองดองกันอย่างไร?

กรณีของอัฟริกาใต้มีอดีตที่แบ่งแยกสีผิวรุนแรง มีคนผิวขาวเป็นผู้ปกครองเป็นเวลานาน พอมีการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองคนผิวดำซึ่งเป็นคนส่วนใหญ่ขึ้นมาปกครองประเทศ

โจทย์มันคือในหมู่บ้านซึ่งมีคนผิวขาว  ต่อไปนี้จะมีคนผิวดำมาอยู่ข้างบ้านจะรู้สึกอย่างไร?

โจทย์คือคนที่อยู่ใกล้กันเคยทรมานญาติหรือเพื่อนเรา จะอยู่ด้วยกันอย่างไร?

มันไม่ใช่แค่ยิ้มให้กัน  ตบหลังตบใหล่แล้วจบ

ทำไมการปรองดองถึงต้องใช้สันติวิธี  เพราะถ้าใช้ความรุนแรงมันทำให้เรื่องยากขึ้นทุกวัน  มีคนเจ็บคนตาย ขาขาด  เราจะจินตนาการอนาคตที่จะอยู่ด้วยกันได้ไหม?

ในไนจีเรีย  ตอนที่ทำเรื่องนี้พบว่ามีการใช้ทหารเด็กอายุตั้งแต่ 5 ขวบขึ้นไปแจกอาวุธสงครามให้  ให้กระสุน 100 นัด  ให้ไปตามหมู่บ้านต่างๆเด็กเหล่านี้ทำให้เกิดความรุนแรงยิ่งกว่าใช้กองทัพบุกมากมาย  ปัญหาคือหลังจากเกิดเหตุแล้ว  มีการปรองดอง  นึกภาพเด็กพวกนี้ต้องกลับมาอยู่ในหมู่บ้าน  จะทำอย่างไร?  จะเรียกเด็กพวกนี้มากินข้าวที่บ้านไหม? จะทำได้ไหม?  ถ้าทำไม่ก็ปรองดองไม่ได้เพราะเราไม่สามารถจินตนาการว่าจะอยู่ร่วมกันได้อย่างไร?  การปรองดองก็จะกลายเป็นของเล่น  ในข้อเท็จจริงมันมีของพวกนี้อยู่  มือระเบิดที่ทำให้คนตายไปแล้ว อาจไม่มีหลักฐานถูกปล่อยตัวออกมาอยู่ในหมู่บ้าน  จะทำอย่างไร?

Facebook

« « Prev : การบริหารจัดการความขัดแย้งด้วยความสมานฉันท์ (2)

Next : การบริหารจัดการความขัดแย้งด้วยความสมานฉันท์ (4) » »