ลานจอมป่วน

ศาสตราจารย์ ดร.ชัยวัฒน์ สถาอานันท์

โจทย์ :จะอยู่กับความขัดแย้งและป้องกันไม่ให้เป็นความรุนแรงได้อย่างไร? ต้องทำอะไรบ้าง?

เพื่อแก้โจทย์นี้ต้องเข้าใจ 3 อย่าง

1. ความขัดแย้งขณะนี้เป็นอย่างไร?
2. จะสมานฉันท์หรือปรองดองอะไรกับอะไร?
3. ทำอย่างไร?

ความขัดแย้งในปัจจุบันเป็นอย่างไร?  อาจเข้าใจแตกต่างกันอีก  จะเข้าใจได้ต้องมองรัฐธรรมนูญทั้ง 18 ฉบับ  และรัฐประหารทั้ง 24 ครั้ง (สำเร็จ 13 ครั้ง)  เกี่ยวกับอัตชีวประวัติของสังคมไทยถ้าจะให้เข้าใจต้องดูผ่านรัฐธรรมนูญ

รัฐธรรมนูญแต่ละฉบับเกิดขึ้นในบริบทที่แตกต่างกัน

รัฐธรรมนูญ 2550 เกิดในบริบทของช่วงเวลา 2549-2550

รัฐธรรมนูญก่อนหน้านั้นคือรัฐธรรมนูญ 2540 ก็เกิดขึ้นในบริบทของการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองตั้งแต่ปี 2535 เป็นต้นมา(พฤษภา 35)

รัฐธรรมนูญก่อนหน้านั้นคือรัฐธรรมนูญ 2521  ก็เกิดหลังเหตุการณ์ 6 ตุลาคม 2520 เป็นต้นมา

แม้แต่รัฐธรรมนูญฉบับแรกเลยคือรัฐธรรมนูญ ปี 2475  ก็เกิดในบริบทการเปลี่ยนแปลง 2475

รัฐธรรมนูญทุกฉบับอยู่ในบริบทบางอย่าง  มันบอกความสัมพันธ์ทางอำนาจบางอย่าง  นายกรัฐมนตรีที่มาจากการเลือกตั้งมันเกิดไม่ได้ในรัฐธรรมนูญปี 2521  แต่มีอยู่ได้ในรัฐธรรมนูญปี 2540  เพราะรัฐธรรมนูญ 2540 เป็นผลจากการต่อสู้ทางอำนาจตั้งแต่ปี 35 มา  ประเด็นสำคัญในพฤษา 35 คือพลตรีจำลองและคณะต่อสู้กับรัฐบาลพลเอกสุจินดาซึ่งตอนแรกบอกว่าจะไม่เป็นนายกฯแล้วก็มาเป็น  ในขณะที่อีกฝ่ายหนึ่งเรียกร้องให้นายกรัฐมนตรีมาจากการเลือกตั้ง เรื่องนี้จึงมาปรากฏในรัฐธรรมนูญ 2540 รัฐธรรมนูญเป็นผลของการต่อสู้ทางการเมืองหรือบริบททางการเมือง สว. ก็มาจากการเลือกตั้งในรัฐธรรมนูญ 2540  ก่อนหน้านั้นมาจากการแต่งตั้ง  มันจะสะท้อนภาพออกมา

ตั้งแต่ 2476 ถึงปัจจุบันมีรัฐธรรมนูญถึง 18 ฉบับ  ได้ความสัมพันธ์ทางอำนาจ 18 ชุด  ได้ชีวิตทางการเมืองไทยซึ่งความสัมพันธ์ทางอำนาจเปลี่ยนมาตั้งแต่ 2476  นี่คืออัตชีวประวัติของการเมืองไทย  อยากรู้ว่าสังคมไทยเป็นอย่างไรก็ดูรัฐธรรมนูญ  แต่ไม่ได้ดูในแง่กฏหมาย  ดูในฐานะที่มันสะท้อนภาวะอำนาจทางการเมือง เป็นการต่อสู้ทางอำนาจ

รัฐธรรมนูญแต่ละฉบับหน้าตาไม่เหมือนกัน  รัฐธรรมนูญ 2540 กับ 2550  ต่างกันอย่างไร?

รัฐธรรมนูญ 2540 โจทย์คือทำอย่างไรจะให้มีรัฐบาลที่มีเสถียรภาพสูง   ก็ได้รัฐธรรมนูญ 2540

รัฐธรรมนูญ 2550 โจทย์คือทำอย่างไรจะมีรัฐบาลที่ถูกควบคุมได้มาก  เลยให้ความสำคัญกับการตรวจสอบ  ก็ได้รัฐธรรมนูญ 2550

ถ้าจะมีการแก้รัฐธรรมนูญในครั้งต่อไปก็จะเป็นผลของอำนาจปัจจุบัน  อำนาจมันเปลี่ยนไป เป็นลักษณะของการเมืองไทย

ถ้าจะเข้าใจความขัดแย้งปัจจุบันต้องดูว่าใครขัดกับใคร?  เรื่องอะไร?

2490-2516:  ความขัดแย้งในช่วงนั้นเป็นความขัดแย้งกันเองระหว่างผู้นำ(มักเป็นผู้นำฝ่ายทหารทหาร)  โจทย์คือการแย่งชิงกันว่าใครจะได้เป็นนายกรัฐมนตรี

2516-2549:  2516 มีการเปลี่ยนแปลง (16 ตุลา) ความขัดแย้งหลักคือรัฐกับประชาสังคม  14 ตุลาคม 16,  6 ตุลาคม 2519 ,  พฤษภาคม 35 ก็คือประชาชนสู้กับเผด็จการทหาร

ตั้งแต่ 2549  ถึงเมื่อไหร่ก็ไม่มีใครรู้  ความขัดแย้งหลักระหว่างขบวนการสังคมขนาดใหญ่บวกพรรคการเมืองขนาดใหญ่  เป็นการต่อสู้ระหว่างสถาบันประเพณี (และประชาธิปไตยประเพณี) กับสถาบันทางการเมืองประชาธิปไตยใหม่

ถ้าอยากเข้าใจความขัดแย้งก็ต้องมองความขัดแย้งอย่างซึ่งหน้าให้เห็นว่ารากของมันคืออะไร? มิฉะนั้นก็จะเห็นแต่ยอดของภูเขาน้ำแข็งไม่เห็นส่วนที่จมอยู่ในน้ำ  ไม่รู้ว่ากำลังเจอกับอะไรอยู่

อาจารย์เอนก เหล่าธรรมทัศน์เคยพูดถึงเรื่องสองนคราประชาธิปไตยว่าเป็นความขัดแย้งระหว่างเมืองกับชนบท  แต่ปัจจุบันมันเปลี่ยนไปมากแล้ว   ปัจจุบันเป็นปัญหาของประชาธิปไตยอำนาจนิยม (Authoritarian Democracy) กับอำนาจนิยมประชาธิปไตย (Democracy Authoritarianism)  ต่างกันตรงที่ฝ่ายหนึ่งมีที่มาของอำนาจอย่างเป็นประชาธิปไตยแต่ใช้อำนาจเกิน  อีกฝ่ายหนึ่งมีที่มาไม่ค่อยเป็นประชาธิปไตยแต่ใช้อำนาจค่อนข้างเป็นประชาธิปไตย

รัฐบาลของคุณทักษิณ  พรรคไทยรักไทยเป็นประชาธิปไตยอำนาจนิยม ที่มาของรัฐบาลมีความชอบธรรมเพราะประชาชนเลือกเข้ามา   รัฐบาลต่อมา(พลเอกสุรยุทธ)หรือคุณอภิสิทธิ์เป็นอำนาจนิยมประชาธิปไตย  เหตุผลคือที่มาถูกตั้งข้อสงสัยว่าไม่ค่อยชอบธรรม

การชนะแบบถล่มทลายบางทีเกิดความลำพองก็เป็นปัญหาของประชาธิปไตยอำนาจนิยม  แต่ปัญหาของอำนาจนิยมประชาธิปไตยคือบางทีต้องตีสองหน้า  ปากก็บอกว่าเป็นประชาธิปไตยแต่ที่จริงเป็นอำนาจนิยม

ความขัดแย้งปัจจุบันเป็นความขัดแย้งระหว่างขบวนการสังคมขนาดใหญ่และอำนาจรัฐ  ขบวนการสังคมขนาดใหญ่มีทุน มีสื่อ มีความสามารถในการผลิตข่าวลือความเกลียดชัง  มีเบื้องหลังที่มีอิทธิพล มีคนจำนวนมหาศาลที่โกรธจริงๆและมีความสัมพันธ์กับพรรคการเมือง  ไม่ว่าจะเหลืองหรือแดงหรือหลากสี  เป็นขบวนการทางการเมืองขนาดใหญ่ที่มีคะแนนโหวตฝ่ายละเกินสิบล้านทั้งคู่  แค่สิบเปอร์เซ็นต์ก็หมายถึงคนเป็นล้านแล้ว โอกาสที่จะเผชิญกันก็สูงทั้ง 2 ฝ่ายมีทุน  มีสื่อสารพัดรูปแบบ มีอิทธิพลและมีคนที่โกรธจริงๆทั้งคู่เหมือนกันด้วยเหตุผลคนละแบบ

ผลกระทบต่อสังคมไทยเป็นอย่างไร? จะประเมินอย่างไร?  ต้องพิจารณาสิ่งที่เรียกว่า cartographic effects  เป็นผลเชิงแผนที่

เวลาเกิด Tsunami  จะเกิด geographical map เกิดเกาะใหม่ๆ  แผนที่ทางภูมิศาสตร์เปลี่ยน

ความรุนแรงทางภาคใต้  สิ่งที่เกิดเป็น cultural map  แผนที่ทางวัฒนธรรมไทยเปลี่ยน  ในอดีตมีความพยายามของรัฐไทยใหม่ที่อยากจะให้คนที่ไม่เหมือนเราเป็นเหมือนกับเรา  สมัยก่อนเราพยายามจะบอกว่าเขาเป็นคนไทย  เพราะทำให้เราต้องมาพิจารณามุมมองต่างๆให้ชัดเจนขึ้น  และความขัดแย้งนี้จะจัดการอย่างไร?

ระบอบทักษิณ (Thaksin regime) ตั้งแต่ 2533-2534  ทำให้แผนที่ความภักดีของคนไทย (Loyalty Map)  เปลี่ยนแปลงไป   ความภักดีนี้ถูกท้าทายในบางลักษณะนำมาสู่การปฏิวัติ 2549  และเกิดความขัดแย้งมาจนถึงทุกวันนี้

การรัฐประหาร 19 กันยนและการกระชับพื้นที่พฤษภาคม 2553  กระทบแผนที่ Instrumental Map คือแผนที่ของการจัดการ  พอตัดสินใจแบบนี้ก็เป็นการยอมรับหรือการใช้ความรุนแรงเป็นคำตอบของการจัดการความขัดแย้ง  แผนที่ของเครื่้องมือในสังคมก็เปลี่ยน

การเลือกตั้ง 3 กรกฏาคม 2554 ก็กระทบ Right Map หรือแผนที่สิทธิของคน    การเลือกตั้งที่เกิดขึ้น  ผลของการเลือกตั้งคนจำนวนหนึ่งก็บอกว่าพรรคเพื่อไทยชนะพรรคประชาธิปัตย์  สำหรับนักวิชาการจำนวนหนึ่งคิดว่าไม่ใช่ประเด็นสำคัญ  ประเด็นสำคัญคือการเปลี่ยนแปลงที่เกิด  แผนที่สิทธิที่ว่าหมายความว่า  สิ่งที่เกิดขึ้นคือการช่วงชิง  ยืนยันความหมายของสิทธิ  สิทธิที่จะเลือก  สิทธิที่จะบอกว่าไม่ได้เลือกผิด สิทธิที่จะบอกว่าคนเลือกเขาเลือกเอง  อันนี้ก็เป็นปัญหา  คนจำนวนหนึ่งมองการเลือกตั้งแล้วบอกว่าคนเหล่านี้ถูกชักจูง ถูกหลอกลวง  อีกพวกหนึ่งบอกว่า  ไม่มีใครมาหลอก  เลือกเอง  เป็นตัวตนของเขา เป็นอัตลักษณ์

ผลการเลือกตั้งไม่ใช่แค่ใครจะมาเป็นรัฐบาลเท่านั้น  แต่ประเด็นคือการออกแบบทางสถาบันการเมือง (Institutional Designs) ไม่สามารถยับยั้งหรือทำให้การเปลี่ยนแปลงในพฤติกรรมและวัฒนธรรมการเมืองสะดุดหยุดลงได้

…………

หมายความว่าตั้งแต่รัฐธรรมนูญ 2550 มา คงมีความพยายามที่จะเปลี่ยนแปลง มีความพยายามที่จะหยุดการเดินทางของพรรคการเมืองพรรคหนึ่ง  หยุดความพยายามของรัฐบาลหรืออิทธิพลของคุณทักษิณโดยใช้ Institutional Designs หลายอย่าง (การออกแบบทางสถาบันการเมือง)  แต่พฤติกรรมของคนเปลี่ยนไปแล้ว  จะออกแบบอย่างไร?  ใช้กฏอะไร?  ใช้ผู้คนยังไง?  ใช้องค์กรอะไร? ก็หยุดไม่อยู่   ผลของมันก็คือผลของการเลือกตั้ง 3 กรกฏาคม ถึงแม้รัฐบาลที่มีอำนาจในเวลานั้นจะทำอย่างไร  ผลก็คือพรรคเพื่อไทยชนะ  เวลาชนะแปลว่าอะไร  แปลว่า Institutional Designs ทั้งหลายไม่ work คนเปลี่ยนไปแล้ว สังคมไทยเปลี่ยนไปแล้ว

จะมีโรงเรียนการเมือง  จูงใจหรือไม่จูง  พรรคการเมืองทั้งหลายก็พยายามทำกันอยู่  ประเด็นอยู่ที่ว่าคนเลือก  สุดท้ายเขาต้องตัดสินใจว่าจะเอายังไง  บังคับได้จริงรึเปล่าก็น่าสงสัย  ทำด้วยเหตุผลอะไรไม่ใช่ปัญหา แต่เขาตัดสินใจ  คนที่ทำมีเหตุผลทั้งสิ้น  แต่เราเข้าใจเหตุผลของเขารึเปล่า ?

Facebook

« « Prev : การบริหารจัดการความขัดแย้งด้วยความสมานฉันท์ (1)

Next : การบริหารจัดการความขัดแย้งด้วยความสมานฉันท์ (3) » »