ลานสานเสวนา

หลังจากเตรียมการเรื่อง Civic Education มานานพอสมควร 

ทำความเข้าใจกับผู้บริหารจนได้ไฟเขียวและการสนับสนุน  เริ่มทำความเข้าใจ  สร้างทีมวิทยากร(อบรมหลายหลักสูตรมาก)   

พัฒนาหลักสูตร(เบื้องต้นออกแบบไว้ 8 ครั้งๆละ 3 ชั่วโมง)

ก็ถึงเวลาเริ่มทดลองใช้หลักสูตร (Testrun) ครั้งแรก  หาอาสาสมัครมาได้ ประมาณ 20 คน  นัดกันทุกวันศุกร์ 9-12.00 น. พยายามจะเข้าเป็นวิทยากรหลักทุกครั้ง  แต่บางครั้งก็ต้องให้หนิง (สุภาวดี พิบูลสมบัติ)ช่วยทำแทน

วันที่ 28 สิงหาคม 2558  เป็นครั้งที่ 5  มีภารกิจทั้งวัน  หนิงก็ไม่ว่าง  ก็เลยให้ตุ๋ย ( เจียมใจ ไคล้คง )   เป็นวิทยากรกระบวนการแทน  ทราบล่วงหน้าว่าทีมงานและผู้เข้าร่วมติดภารกิจกันหลายคน  แต่ก็ไม่อยากงด  คนน้อยหน่อยก็ไม่เป็นไร

9.00 น. ท่านนายกเทศมนตรีมอบหมายให้ไปเป็นประธานเปิดการอบรมเรื่องยาเสพติดที่ กองบิน 46  เสร็จภารกิจก่อนเข้าประชุมสภาเทศบาลนครพิษณุโลกเพื่อพิจารณางบประมาณ  มีเวลาว่างก็แวะเข้าไปดูกิจกรรม Civic Education   พบว่า  มีคนเข้าร่วมประมาณ 5-6 คน  แต่ทีมงานและผู้เข้ารับการอบรมก็ยังร่วมมือกันทำกิจกรรม  ทราบว่าหลายคนถูกตามไปทำงานเร่งด่วน

ทีมจัดการ  ทีมจับประเด็น  และวิทยากรกระบวนการก็ทำหน้าที่อย่างมีความสุข  ผู้เข้าร่วมกิจกรรมก็สนุกสนานและให้ความร่วมมือเป็นอย่างดี

11.30 น. ประชุมสภาเทศบาลเสร็จก็แวะมาดูอีกครั้ง มีคนเข้ามาร่วมมากขึ้นหลังจากเสร็จภารกิจด่วน  มีคนเข้าร่วมกิจกรรม ประมาณ 12 คน 

พอเดินเข้ามาในห้องก็ได้ยินเสียงหัวเราะ  ผู้คนคึกคักขึ้น  ให้ความร่วมมือในกิจกรรมเป็นอย่างดี   มีส่วนร่วมในการแสดงความคิดเห็นอย่างดี

ที่เป็นปลื้มเพราะเห็นว่า  ทีมงานฝ่าด่าน  ทะลายกำแพงได้  แม้มีปัญหาคนเข้าร่วมน้อยก็ยังทำหน้าที่อย่างเต็มที่  ทั้งยังสามารถสร้างบรรยากาศที่ดี  ผู้ที่เข้าร่วมให้ความร่วมมือ  สนุกสนาน  มีความสุข  คนที่ถูกตามตัวไปทำงานด่วน  เมือเสร็จงานก็รีบกลับมาร่วมกิจกรรมอย่างมีความสุข

ไม่ประเมินเนื้อหาที่ได้  แค่สัมผัสบรรยากาศของกิจกรรมก็เป็นปลื้มแล้ว  ผลออกมาดีแน่ๆ  เชื่อเหอะ  อิอิ

ผู้บริหาร ของเทศบาลนครพิษณุโลกได้เปิด “โครงการส่งเสริมระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข และธำรงไว้ซึ่งสถาบันหลักของชาติ” Kickoff โครงการวันจันทร์ที่ 26 พฤศจิกายน 2555 14.00 –18.00 น. ที่ห้องประชุมจุฬามณี 2 เทศบาลนครพิษณุโลก มีคนเข้าร่วมประมาณ 20 คน

เริ่มพูดคุยกันประเด็น จำเป็นไหมที่ต้องทำโครงการนี้ ? ทำไปทำไม? ถ้าทำโครงการจะมีลักษณะอย่างไร? ทำกิจกรรมอะไรกันบ้าง ?

ส่วนใหญ่ให้ความเห็นว่าควรทำ โครงการนี้ เพราะเหตุการณ์บ้านเมืองที่ผ่านมาทำให้บรรยากาศทั้งที่บ้าน ในครอบครัว ที่ทำงานและสังคมมีความแตกแยก คุยกันเรื่องการเมืองไม่ได้ หวาดระแวงกัน ทำให้ไม่มีความสุข และการทำงานไม่ค่อยมีประสิทธิภาพ

มีผู้เสนอให้มีจัดคนมาบรรยายให้ ความรู้เรื่องประชาธิปไตย เรื่องการเมือง จะได้รู้เรื่องการเมืองและประชาธิปไตยกันมากขึ้น แต่ก็สรุปว่าเวลาจัดบรรยายให้คนมาพูด คนพูดก็ไม่ค่อยเป็นกลาง อยู่ที่ใครเป็นคนเชิญ คนเชิญก็จะเชิญคนที่มีความเชื่อเหมือนตน เอามาพูดให้คนที่คิดต่างเปลี่ยนความคิดให้คิดเหมือนตน จัดไปจัดมาก็มีแต่คนที่คิดเหมือนกันมานั่งฟังกัน จนคนจัดก็เริ่มเบื่อเพราะคนที่คืดต่างก็ไม่ยอมมาฟัง ถ้ามาก็แค่อยากมาป่วนให้เสียบรรยากาศเล่นๆ

เลยสรุปว่างั้นก็จัดเป็นรูปแบบ สุนทรียสนทนาหรือสานเสวนา (Dialogue) ฝึกพูดคุยกันเอง แลกเปลี่ยนเรียนรู้กันเอง ทำในกลุ่มเล็กๆ ลองดูว่าจะมีอะไรๆดีๆเกิดขึ้นในกลุ่มไหม? ถ้ามีอาจเป็นประสบการณ์ที่จะขยายผลต่อไปในชุมชนและสังคมเมืองพิษณุโลก

บรรยากาศการพูดคุยค่อนข้างดี กลุ่มที่เข้าร่วมประมาณครึ่งหนึ่งมีประสบการณ์การสนทนามาบ้างแล้ว สามารถเหนี่ยวนำและหล่อเลี้ยงกลุ่มได้ดีพอสมควร มีการพูดตรงๆ ลึกๆ หลายครั้งเหมือนกันแต่ก็รับฟังกันดี ไม่มีการโต้เถียงหรือเอาแพ้เอาชนะกัน อาจเกรงใจกันอยู่เพราะเป็นครั้งแรกๆ หรือเกรงใจรองนายกฯ ก็ไม่รู้…อิอิ

วันนี้โยนโจทย์ไปว่าสถานการณ์บ้านเมืองปัจจุบันเป็นอย่างไร? ในความคิดเห็นของแต่ละคน

ถ้าสถานการณ์ดีอยู่แล้วก็อยู่นิ่งๆ อย่าขยับอะไรมากเพราะจะทำให้ยุ่งขึ้นมาอีก

หรือ

สถานการณ์ไม่ค่อยดี เหมือนคลื่นลมสงบก่อนพายุร้าย ถ้าเป็นแบบนี้ก็น่าจะทำอะไรสักอย่าง? เพื่อหลีกเลี่ยงหรือป้องกัน ถ้าใครว่าสถานการณ์ไม่ดี ต้องทำอะไรสักอย่างก็เสนอด้วยว่าควรทำอะไร?

ก็มีการแสดงความเห็นกันพอสมควร มีการเสนอให้นักการเมือง ผู้บริหารประเทศต้องปรับปรุงตัวบ้าง แต่ก็มีคนเสนอให้พัฒนาตัวเองให้เป็นพลเมืองที่เหมาะกับระบอบประชาธิปไตย เพราะไปเปลี่ยนคนอื่นจะยากมาก

เลยพูดถึงเรื่องรายงานการศึกษา วิจัยการสร้างความปรองดองแห่งชาติของสถาบันพระปกเกล้าและข้อเสนอแนะให้ทำ ประชาเสวนาหาทางออก (deliberation) รายงานการค้นหาความจริง เหตุการณ์รุนแรงทางการเมืองและข้อเสนอเพื่อการปรองดองฉบับสมบูรณ์ของ คปอ. และเรื่อง Citizenship and The Future of Thai Democracy ที่เคยแนะนำให้อ่านกันมาแล้ว

นัดคุยกันอีกครั้ง วันที่ 11 หรือ 12 ธันวาคม 2555 ซึ่งจะมีเครือข่ายสุนทรียสนทนา@พิษณุโลกมาร่วมพูดคุยด้วย

จากบันทึกก่อน…ถ้าเราคิดว่าจะมาช่วยกันส่งเสริมระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขก็ต้องช่วยกันสร้างพลเมืองไทยที่มีคุณสมบัติที่เหมาะสมกับระบอบนี้

จากการประชุมวิชาการ สถาบันพระปกเกล้า ครั้งที่ 13 “ ความเป็นพลเมืองกับอนาคตประชาธิปไตยไทย-Citizenship and the Future of Thai Democracy” มีการพูดคุยเรื่องการเมืองภาคพลเมือง พอสรุปได้ดังนี้

จะต้องมีกระบวนการสร้างความเป็นพลเมืองที่เหมาะสมกับบริบทของประเทศ (Civic Education) ทั้งที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ คือดำเนินการโดยภาครัฐ การศึกษาในระบบ และภาคประชาสังคมและมีหลักสูตรที่แน่นอน (ต้องทำด้านอื่นควบคู่กันไปด้วย)

สิ่งที่ประชาชนขาด (จากคุณสมบัติที่พลเมืองพึงมี) ก็คือ

1. ความสามารถในการวิเคราะห์และแสดงความคิดเห็นทางการเมือง

2. มีความรู้เกี่ยวกับการเมืองการปกครอง

ถ้าเราศึกษารายงานวิจัย การสร้างความปรองดองแห่งชาติ ของสถาบันพระปกเกล้า และรายงานการค้นหาความจริง เหตุการณ์รุนแรงทางการเมืองและข้อเสนอเพื่อการปรองดอง ฉบับสมบูรณ์ของ คปอ. ก็จะพบว่ามีข้อเสนอให้ทำประชาเสวนาหาทางออก (deliberation)

ถ้าติดตามข่าวก็จะพบว่ารัฐบาลก็ได้ตั้ัง คณะกรรมการประสานและติดตามผลการดำเนินงานตามข้อเสนอแนะของคณะกรรมการอิสระตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื่อการปรองดองแห่งชาติ (ปคอป.) ซึ่งได้แต่งตั้งคณะอนุกรรมการกำกับทิศทางการดำเนินการจัดทำเวทีประชาเสวนา และมอบหมายให้ มอบหมายให้กรมการพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย เป็นหน่วยงานรับผิดชอบดำเนินการจัดให้มีเวทีประชาเสวนาในภูมิภาค ส่วนการจัดเวทีประชาเสวนาในส่วน กทม. สถาบันราชภัฏ สวนดุสิตจะเป็นผู้ดำเนินการ

ดูแล้วประเทศไทยคงต้องมีการทำประชาเสวนาแน่นอน แต่รูปแบบจะเป็นอย่างไร? ทำเมื่อไหร่? ให้ใครทำ? ความชัดเจนคงต้องรอสักพัก แต่ที่น่าคิดคือทำไปทำไม? ทำแล้วคาดหวังว่าจะได้อะไร? น่าจะสำคัญกว่า

แต่อย่างน้อยการทำประชาเสวนาก็น่าจะเป็นกระบวนการสร้างความเป็นพลเมืองที่เหมาะสมกับบริบทของประเทศ (Civic Education) ถ้าทำได้ถูกต้องตามแนวทางการทำประชาเสวนาจริงๆ โดยไม่มีเจตนาซ่อนเร้นตามที่หลายๆฝ่ายเป็นห่วงกันอยู่

การทำประชาเสวนาคืออะไร? ทำอย่างไร? ทำแล้วได้อะไร? จะเป็นกระบวนการสร้างความเป็นพลเมืองที่เหมาะสมกับบริบทของประเทศ (Civic Education) หรือไม่? ทำแล้วจะเกิดความปรองดองขึ้นจริงหรือไม่? อะไรเป็นปัญหาอุปสรรคในการทำประชาเสวนา?…….ติดตามในบันทึกต่อไปครับ

ก่อนจะทำอะไรจะถามตัวเองก่อนว่าทำไปทำไม? ไม่ใช่ไปเริ่มที่จะทำอะไร? ทำอย่างไร?

มาวิเคราะห์สถานการณ์บ้านเมืองปัจจุบันกัน ถ้าเห็นว่าขณะนี้ดีแล้วและกำลังดีขึ้นเรื่อยๆก็ไม่ต้องทำอะไร? แค่รอให้ดีขึ้นก็พอ แต่ถ้าคิดว่าสถานการณ์ไม่ดี ทิ้งไว้นานยิ่งจะเลวร้ายลงทุกทีก็คงต้องทำอะไรกันบ้าง จะทำอะไร? อย่างไร? ค่อยมาคิดกัน

มาถึงตรงนี้เราเจอทาง 2 แพร่งที่ต้องเลือก ใครคิดว่าสถานการณ์ดีแล้ว กำลังดีขึ้นเรื่อยๆก็ไม่ต้องทำอะไร ไม่ต้องอ่านต่อก็ได้ แต่ถ้าอยากรู้ว่ามีคนอื่นคิดอะไรกันบ้างก็เชิญอ่านต่อครับ

แต่ถ้าเห็นว่าสถานการณ์ไม่ดีและมีแนวโน้มว่าจะแย่ลงเรื่อยๆ ถ้าทิ้งไว้คงมีปัญหามากขึ้นเรื่อยๆ อาจนำไปสู่เหตุการณ์รุนแรงและมีการสูญเสียมากมายที่ไม่มีใครอยากให้เกิดขึ้น ก็คงต้องมาช่วยกันคิดว่าแล้วจะทำอะไรกันดี

มีคนเคยทำ Scenario -กระบวนการฉายภาพฉากทัศน์อนาคต ไว้แล้ว (คลิกอ่านได้) ที่น่ากลัวคือออกมาแนวทาง -เกาเหลาไม่งอก น้ำพริกปลาทูกับต้มยำกุ้งน้ำโขง ก็พอทนครับ ทางวิชาการก็เชื่อว่าความขัดแย้งที่จัดการ แก้ไขไม่ถูกวิธี ทิ้งไว้นานจะจัดการยากขึ้นเรื่อยๆและมีแนวโน้มที่จะนำไปสู่เหตุการณ์รุนแรงมากขึ้นเรื่อยๆ

จากการประชุมวิชาการสถาบันพระปกเกล้า ครั้งที่ 13 ประจำปี 2554 หัวข้อ “ความเป็นพลเมืองกับอนาคตประชาธิปไตย – Citizenship and the future of Thai Democracy” มีประเด็นที่น่าสนใจว่า

…ระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขที่เราใช้อยู่ในปัจจุบันไม่เหมาะสมกับขนบธรรมเนียมประเพณีของคนไทย มีความเป็นตะวันตกมากเกินไป ต้องปรับปรุงระบอบการปกครองให้เหมาะสมกับขนบธรรมเนียมประเพณีของคนไทย แต่ก็มีประเด็นคำถามตามมาว่า หลังจากปรับปรุงระบอบการปกครองใหม่แล้ว ยังคงเป็นประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขหรือไม่

…กับอีกแนวทางหนึ่งก็คือ พัฒนาประชาชนคนไทยให้มีคุณสมบัติเหมาะสมกับระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข

มาถึงจุดนี้ก็เป็นทาง 2 แพร่งให้เราเลือกเดินอีกครั้งหนึ่ง

คนที่เห็นว่าต้องปรับระบอบการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข มีความเป็นตะวันออกมากเกินไป ไม่เหมาะสมกับขนบธรรมเนียมประเพณีของไทยก็คงอยากแช่แข็งการเมืองไทยเพื่อปรับระบอบการปกครองสัก 5 ปี เรียบร้อยระดับหนึ่งแล้วค่อยๆมาเริ่มกันใหม่ เพราะถ้าจะใช้วิธีทางสภาฯ ก็เกรงว่ายิ่งจะไปในทิศทางที่ไม่ถูกต้องมากขึ้นไปอีก เพราะพวกมากลากไป

กับอีกแนวทางหนึ่งก็มาแก้ที่ประชาชนคนไทย พัฒนาให้เป็นพลเมืองที่เหมาะสมกับการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข ตรงนี้นักวิชาการก็ทำการศึกษาไว้แล้วว่าคุณสมบัติของพลเมืองที่เหมาะสมกับระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขนั้นควรมีคุณสมบัติอย่างไรบ้าง ? แถมมีการศึกษาว่าปัจจุบันพลเมืองไทยมีคุณสมบัติอย่างไร? เอามาลบกันก็พอจะสรุปได้ว่า พลเมืองไทยขาดคุณลักษณะหรือคุณสมบัติอะไรบ้าง? ก็หาทางพัฒนาให้มีความเป็นพลเมืองที่เหมาะสมกับระบอบการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข รายละเอียดเก็บไว้คุยกันในบันทึกต่อไปครับ

สรุปว่าน่าจะมีทางเลือก 2 แนวทางใหญ่ๆ คือทางหนึ่งหาทางล้มกระดาน แช่แข็งประเทศไทยเพื่อปรับระบอบการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขให้เหมาะสมกับคนไทย ว่ากันว่าสัก 5 ปี แล้วค่อยๆปล่อยหลังจากปรับระบอบจนมีเสถียรภาพแล้ว แบบที่มีกลุ่มคนที่มีความเชื่อแบบนี้กำลังพยายามทำอยู่ …..อันนี้ไม่เห็นด้วยนะครับ

อีกทางหนึ่ง ถึงจะชอบไม่ชอบรัฐบาลปัจจุบันแต่ก็ไม่ถึงกับคิดจะแช่แข็งประเทศไทยนะครับ แค่ดิสเครดิตนิดหน่อยๆถึงมาก แต่ก็แค่เป็นเกมการเมืองเพื่อหวังคะแนนนิยมในการเลือกตั้งครั้งต่อไป หรือจะเชียร์รัฐบาลจนสุดลิ่มก็ไม่ว่ากัน แต่ที่สำคัญคือต้องมาช่วยกันเตรียมความพร้อมให้พลเมืองไทยมีคุณสมบัติที่เหมาะสมกับการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข เช่นเปิดโรงเรียนการเมืองเพื่อให้ Civic Education เป็นต้น ไม่ใช่เปิดโรงเรียนการเมืองเพื่อปลุกระดมให้มีคุณสมบัติที่ไม่พึงประสงค์กับระบอบการปกครอง พร้อมที่จะใช้ความรุนแรง หรือถึงกับฆ่าฟันกัน

รายละเอียดคุณสมบัติของพลเมืองที่เหมาะสมกับระบอบการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข และวิธีทำเก็บไว้คุยกันบันทึกต่อไปนะครับ

หลังจากที่ได้ไปศึกษาในหลักสูตรประกาศนีย บัตรชั้นสูงการเสริมสร้างสังคม สันติสุข(สสสส. หรือ 4ส) รุ่นที่ 3 ของสถาบันพระปกเกล้า โดยสำนักสันติวิธีและธรรมาภิบาล  ก็มีความตั้งใจที่จะทำอะไรให้กับสังคมไทยให้สมกับที่ได้มีโอกาสไปศึกษาใน หลักสูตรนี้  แต่มีการเลือกตั้งนายกเทศมนตรีนครพิษณุโลก  เลือกตั้งเสร็จท่านนายกเทศมนตรีบุญทรง แทนธานีก็แต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งรองนายกเทศมนตรี  งานก็ยุ่งพอสมควร  ตอนนี้พอจะตั้งหลักได้แล้ว

รัฐบาลได้แถลงนโยบายต่อรัฐสภาเมื่อวันที่ 23 สิงหาคม 2554 โดยได้กำหนดนโยบายเร่งด่วนที่จะเริ่มดำเนินการในปีแรกเรื่องที่ 1.1 สร้างความปรองดองสมานฉันท์ของคนในชาติและฟื้นฟูประชาธิปไตย และนโยบายที่ 2 นโยบายความมั่นคงแห่งรัฐ เรื่องที่ 2.1 เทิดทูนและพิทักษ์รักษาไว้ซึ่งสถาบันพระมหากษัตริย์โดยได้ตระหนักถึงความ สำคัญของปัญหาความขัดแย้งที่เกิดขึ้นและดำรงอยู่ในสังคมไทย

พิษณุโลกมีเครือข่ายที่สนใจสุนทรียสนทนา – Dialogue มานานแล้ว  และมีการนัดหมายจัดการสนทนาอยู่เป็นประจำ  อาจมีบางช่วงที่ห่างเหินไปบ้าง  แต่ก็ถือได้ว่าต่อเนื่องพอสมควร  เครือข่ายประกอบด้วยเทศบาลนครพิษณุโลก  โรงพยาบาลพุทธชินราช พิษณุโลก  มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม  มหาวิทยาลัยนเรศวร  สำนักงานหลักประกันสุขภาพเขต 2 พิษณุโลก การไฟฟ้าส่วนภูมิภาค  ฯ   เร็วๆนี้ก็มีการนัดหมายพูดคุยกันในหัวข้อ “เราจะส่งมอบประเทศไทยแบบใดให้แก่ลูกหลานของเรา” ที่โรงพยาบาลพุทธชินราช พิษณุโลก  และมีการนัดหมายที่จะพูดคุยกันเป็นประจำโดยผลัดกันเป็นเจ้าภาพ   มีการนัดหมายคุยกันใน Social Media-Facebook เป็น Virtual Dialogue  แต่ในระยะแรกยังเป็น Closed Group  เพื่อให้สมาชิกคุ้นเคยและกล้าที่จะพูดคุยกันก่อน

เทศบาลนครพิษณุโลกก็มีการพูดคุยกันที่จะดำเนินการตามแผนงานส่งเสริมการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขและการธำรงไว้ซึ่งสถาบันหลักของชาติ ด้วย การจัดกิจกรรมสานเสวนาและจะพัฒนาไปสู่การทำประชาเสวนาหาทางออกตามข้อเสนอใน รายงานวิจัย การสร้างความปรองดองแห่งชาติ เสนอต่อคณะกรรมาธิการวิสามัญพิจารณาศึกษาแนวทางการสร้างความปรองดองแห่ง ชาติ  สภาผู้แทนราษฎร  ซึ่งจัดทำโดยสถาบันพระปกเกล้า  ต่อไป

พูดคุยกันในเทศบาลนครพิษณุโลกก่อน  ครั้งแรกจะเริ่มวันจันทร์ที่ 26 พฤศจิกายน 2555  (เครือข่ายสนใจเชิญด้วยนะครับ)  ถ้าได้ผลดีและมีประสบการณ์ก็จะขยายออกสู่ชุมชนและสังคมเมืองพิษณุโลกต่อไป

ความคืบหน้าจะคอยรายงานครับ

ถ้าจะติดตามเรื่องนี้ให้สนุก  แนะนำให้อ่าน

ความเป็นพลเมืองกับอนาคตประชาธิปไตย – Citizenship and the future of Thai Democracy

รายงานวิจัย การสร้างความปรองดองแห่งชาติ ของสถาบันพระปกเกล้า

รายงานการค้นหาความจริง เหตุการณ์รุนแรงทางการเมือง และข้อเสนอเพื่อการปรองดอง ฉบับสมบูรณ์ของ คปอ.